Biahmaithi
Mi pakhat nih a ka chimh balmi in ka bia von
thok ka duh. Cucu, voikhat cu mizoram ah
Baibal thiamsang (hi-5 theologians) debate an tuahter hna, ti a si. An maktuk
veve i mizapi cu an ar dih ko. Cu bak ahcun, an bia a donghlei sangah pakhat
deuh nih, zeitindah a chim ti ahcun, “chirchan (reference) na laknak cauk tialtu
pawl nakin keimah ka thiam deuh. Hi pawl
tham cu keimah nakin cawnnaklei ah a niam mi le thil theilo deuh mi lawngte an
si” ti bakin a ti ko ai. Loh bak!! Ka chim duhmi cu, internet chan a si cang bantukin theihhngalhnak hi “google” i kan
kawl hmanh ah a tam meisei cang. Thil pakhat kong an tialmi hmanh, phun dang
cio in fianternak (definition) an pek khawh. Cu ruangah, caa kan relmi le kan
tialmi hi kan mah nih a chiat-that (quality) thleidanthiam ngai kan hua ve, ti
hi a si.
Atu ka tialmi pawl hi National Health Service nih a fehtermi (confirm
mi) cauk chungin, chirchanh in tialmi an si. National Health Service cu Denmark ram i ngandamnak kong he pehtlai
in lutlai (Board of Health) asi. Ramchung
ngandamnak he pehtlaiin riantuan mi poahpoah (a reng niambik in a sang bik
tiang) nih National Health Service
nih a fehtermi theihhngalhnak lawng hi mizaw sin ah theihternak (information) a
pek awk a si i, a mah nih a sermi nawl (law) tang lawngin riantuan khawh an si.
Kawl holh in cun (cian ma yee
won kyi tta nah) a si kan ti lai cu! Hi zung nih a fehter cangmi
cauk hna cu, university sianginn kip nih virhkhoih-hlathlainak (research) tha
tein an tuah ciami le, WHO (World Health Organization) nih a chuah ciami caa
pawl kha a tambik lakin, a fehter tawnmi si caah a chiat-that (quality) kongah
buai awk a har ngai ngai, timi te hi biahmaithi ah von tenh than ka duhmi a si.
Asinain, mikip caah a hman dih lai, tinak a si lo. Zapihuap (general) in chim
duhnak a si. Kan hnulei ka tial cang bantuk khan na cunglei pum (upper body) control/balance na thiamlo
ahcun sport, dance te hna, na thiam
hrimhrim lai lo, tinak si lo nain, a hngakchiat lio tein a cunglei takpum control le balance a tuah kho lomi hngakchia tamdeuh cu sport le dance te hna ah
an thiam lo deuh, ti kha chim duhnak a si.
Khah!! tuan deuh ka tialmi ah,
“Keng fah kan khap hna lai! Sport le dance tbk., a thiam mi fanau tampi kan
chuahpi hna lai uh!! ka ti cang.
Atu cu: Phungchim thiam,
politician makmak, catial le hlaphuah thiam fanua thatha chuahpi than usih mu.
Nua puak kong kha tuandeuh
kan ceih cang nain von laak than ka duh. Lailei nu le pa nih nua kan puak tikah
inn le lo rian, thingphurh, tithan le a dangdang kan tuah pah tawn. Kan mawh lo.
Lainu cu nau kan ngeihnak in kan mah pumte damhram aa thawk bak khin tuanlo awk
thalo dirhmun ah kan dir. Asinain, atu kan chan, (a hlei in ramdang um laimi
hna cu mirang nakhmanh in) kan zaang a awl deuh ngai cang ko rua ka ti. Cucaah,
nuapuak cu kan hrial cang hna ah a tha ko lai. Kan nua/fa bawhkeuh kan puak hna
tikah taksa in inaihniamnak (physical contact) kan fa le he kan ngei peng caah
a kan tleihchan, a hnangam caah khatlei ahcun tha ngai ko hnga?
Asinain, hngakchia hnulei
in kan bei peng, kan puak peng hna tikah a kengzaang tha a derter lawng hmanh
si loin, pehtleihnak (relationship) kan tlolhmi a tamtuk. Mi tampi cu bawhkeuh
nih senses (hmuh, theih, rimrua, tongh, feel) an ngei rua lo, tiah kan ruah.
Cucu, a rak hmaanlo. An chuahkate zong in khua an hmu kho. A hlat le a neih
lawnglawng aa thlau. Ni (14) a tlingmi hngakchia nih hin 20cm cu fiang tein a
hmuh khawh ko. Kan chimmi bia an piang lo, a kan hmukho rua lo, tiah kan ruah
caah mi tampi cu mit tonh/hmaitonh (eyes contact) pek/zoh in kan fa le biaruah
awk ah kan rel hna lo. An tah hmanh ah ‘chi
chi chi’ kan ti hna le, ‘pheng pheng
pheng’, tiah an tawkong bengh hna i kan hei hlemh mei hna. Aa tuah sual
deuh, a tahthu deuhmi hngakchia a si ahcun kaar nga-ruk hrawng kan chawhpi hna.
Kan lung tluan si le hla kan sakpiak hna? Kan hlasakmi zong cu a zei huaha si
chap rih lo. Mi tamdeuh cu rian le khai ah kan buai tuk. Cu tluk i buai cang
ahcun a zei cu hme lung zong cu a tluan zungzal ruam hnga? Hmur i bo cu teh, a tamdeuh
ko lai.
Chim duhmi cu, kan fa le
kan hnulei kan i bei pengnak nih biafang le mithmai in pehtleinak kan tuah ding
vialte a kan tlolhter dih. Cu caahcun, na fate aa hloh caan ah ‘tlawmpal
tlawmpal’ cu caan pe ve law bia hna ruah ve ko. Zeiti cun hme, ka tuah cawk lai,
na ti kho men? A ngaingai ahcun hngakchia bawhkeuhte cu aa hloh caan hi a tlawm
te ko. Cun, caan a hleihluak tukin pek zong a hua hlei lo. A zun/ek, thil thlen
pah te hna in bia na ruah khawh. Bia ruah ti tikah ‘a ce cua pi’ khi si hlei lo. “Pate,
na angki kan phawih lai awh, na khuasik maw? Na kut kan samh zok lai le angki
naa hruk zawk lai mu!!” hei ti hrawng, asiloah “nunu, nungak te cu ti khawlh lengmang ding si, a nuam ko lo maw? Papa
nih in tlai seh law nunu nih na ngal massage kan tuah piak lai mu” hei ti
hrawng khin.
Biaruah tiah hin: ramkhel
sang sang kong chimh len a si hlei lo. Baibal tuanbia thatha va chimh zong a si
hlei lo. Hla bia thatha le aw dawh taktak in sakpiak len zong a si hlei fawn
lo. Na fa he na tuahtimi poahpoah a si khawh chungin na kaa in na chim kha a si
ko. Cucu, na hnulei ah na beibu in cun bia iruah zong cu a har ngai pinah na
mithmai nih a langhter mi feeling kha
na fa nih a relthiam kho ti lai lo. A tah caan ii ‘chi chi chi,’ tiah na hlemhmi nakin khan “aw ka fa, nunu ka um ko hih, tap hlah mu,” tiah a bia in na chim
kha a tha deuh. Na puak pah in rian tampi na tuah khawh caan zong a um lai
bantukin, naa dinh in a mah lawng caan na pek (attention na pek) i na mithmai in a langmi feeling na chimh caan
zong a um kha a herh ngai ve.
Cu ti na tuah tikah:
1) Na tuahmi poah bia in na chimh caah: bia le holh aa chap lai. Na
ruahmi bia kha mi fimthiam le cawnnak
sangsang nih an tial chawmmi a si lo, nichiar te nan tuahmi (practice) a si
caah na chimmi bia he pehtonh a thiamzau lai. Cun, a mah le level tein holh aa fiang lai.
2) Na tuahmi poah kha bia in na chim lengmang caah: a mah zong nih a tuahmi le
a tuarmi (feel mi) a bia in chim
(Formulating/expressing) a thiam lai.
3) Na mithmai kha a hmuh tam caah: na feeling tampi an theihpiak khawh lai. A thok kaa ahcun, a dang tampi
a theih lo hmanh ah, ‘ka nu le ka pa hi an i nuam maw, an ngeih chia maw?’ ti cu
a theih khawh. Thinhun in aukhuan zong a theih khawh. Cu ruangahcun, na fa kha a
bawhkeuh lio tein na chawnh lengmang a biapi. Kha bantuk a theih/cawnnak nih mi
mithmai zoh a thiamter lai i, a hnu ahcun mi lungthin duhnak a thei kho takmi,
social a thiam mi tiangin, hi thil hme tete a cawnnak nih a chuah pi kho.
Khah! kan tlangpi ah
phungchim thiam, politician thatha, catial le hlaphuah thiam fanau thatha chuahpi
hna u sih, kan ti lo maw cu? Cawnnak cun, ramkhel kong zong kan cawng ko hnga?
Baibal scholar zong kan si ko hnga? Music/art
le literature lei sianginn thatha
zong, kan va kai ko hnga? Kan kai dih ah kan cawnmi le kan thiammi siloah kan pahrang
(talent) hi mipi theihfian dingin a
bia in kan chim (formulating/expressing)
thiam a hua. Cu ruangahcun, mi tampi zong mi lungpian ding le mi lunglut dingin
bia chim an thiam i, mi nunnak le ruahnak tiang a thleng kho dingmi bia an chim
kho. Mi cheukhat nih hlaphuah an thiam i, an hla bia nih mi lung a khuai kho i
li a lengter kho fawn. Mi cheukhat cu catial an thiam i an catialmi kha academic
tuk ko nain mizapi nih rel khawh dingin catial a thiam mi an si. Hawi nakin an
rak thiam khunnak a ruang tampi lakah, a biapi mi cu an hngakchiat tein mi
mithmai zoh hme an rak thiam tuk cu. Mi lungthin hme an rak thei khotuk cang
cu. Biachimning zong an rak thiamtuk cang i bia zong an rak rumtuk cang. An
hram (foundation) thlakning a hmaan tikah an upat tikah biachim an thiam. Mi
thinlung an an thei i mi thiamsang le minthang tiang an ichuah phahnak cu asi.
Khah!! Kan peh than te hna
lai.
Theihternak: Tutan ka tialmi hi a tlawmte nain a hnok ngaingai lai dah? A
theory hrimhrim hi a hnok deuh caah a si. Ka hngakchiat lioah an rak ka puak
tuk ve le si rua heeeee.. Von hrilhfiah kaa harh deuh tongue emoticon cun a von sua deuh
vak!! A hnu ahcun tawideuh le fiangdeuh in tial khawh kaa zuam lai.
0 Comments