By Tha Chin Par
--------------------------------------------------
Nuahrawh (abortion) timi hi ram khat le ram khat kan cohlanning le kan kalpi dan aa dang cio. Khrihfa ram a simi zong nih an ram ah cozah theih (legal) tein nuahrawhnak nawl a pek i, Baibal a zumlo mi ram zong nih biatak tukin an khap fawn ko. Cuti a si kun ah zeitindah zumtu hna nih nauhrawhnak timi cu hi vawlei pi ah hin kan kalpi kun lai? 
Nuahrawh/nak (abortion) timi cu zei dah si? (what is the meaning of abortion?)
A tlangpi in, nauhrawh timi cu sullam pahnih in langhter khawh an si. A tawi fawinak in kan chim asi ahcun
1)Nua a thih ding a si ruangah theih ko bu/lungfim tein nuapawinak dither (to end or abort).
2)Pawipang/harnak (problem) asilo ah le pa khatkhat caah tihnungmi/ral (danger) ruangah a tlamtling rih lomi nuate kha dinhter/hrawh (stop or abort).
Minung pakhat hi amah zawtfah ruangah siloin mi pakhat khat siloah thil pakhatkhat ruangah a thih ahcun a tlangpi in phunhnih in then an si tawn. Laimi nih lainawn (murder) timi le thah(kill) tiin dannak a um. Lainawn timi cu ningcang loin le upadi (law) ning loin minung nunnak lak khi a sawh duh. Thah (kill) timi tu ahcun upadi (law) lonh in a si lomi thil a um kho. Tahchunnak ah, ``he is killed by a motor accident—Motor accident in a thi´´ an ti ahcun upadi(law) a lonh in tuahmi asi ti lo. ASilo ah upadi (law) a lonh ruang le lainawn ruangah mipa pakhat cu thihdan (Death Sentence) an pek i a thi. Zeiruangah dah thihdan tiang an pek? timi aruang tampi a um kho (?) Cu lak ah Shihne (lawyer) le biaceihtu (judge) nih an zoh bikmi cu a sual ruangah dantatnak le midang caah tihnungmi si maw, si lo, tihi an si. A tam deuh thihdan(Death Sentence) tiang pekmi pawl hi cu a lungkal hawih ruangah maw? A lungput ruangah midang caah tihnung a si, tiah an ruahmi pawl kha thihdan (Death Sentence) an pek tawn hna.
Nuahrawh (abort) timi hi vawlei mit (view) in zeitindah then khawh asi?
Nu paw chung i a ummi nuate nunnak laak asi tikah;
1) Nuahrawh in maw kan hmuh lai?
2) Nuathah in maw kan hmuh lai?
3) Lainawn in dah kan hmuh lai?
Zeibantuk caan ah dah nuahrawh kan ti i, zeibantuk caan ah dah nuathah kan ti i zeibantuk caan ah dah lainawn kan ti kun?
Nuahrawh (Abortion) timi cu:
Turkish nu pakhat he hawi tha ngai kan si. Voikhat cu a unu a thi. Aruang cu nau a pawi in thla (4) hrawng a si ah khin an hleihlak in a nal i sizung a phaan. A thi tamtuk a chuak. A thi chuahmi a ngol/dih kho ti lo. A nuate a rawk sual hnga maw, tiah an checkpiak i a nung rih. Asinain, nuate cu a nu thi he a chuak kho laklawh lo, a nu thi chuah nih le a ngol ti lo. Cucaah, nuate a nu paw chung i a nung rih ko mi kha chuah a hauh caah chuah ding asi cang. A nu pawleng a um ahcun a tlamtlin rih lo caah a thi lai, ti an theih ko. Zeiti hmanh in nun awk a that i lo. Cu an theih ko buin a nu le pa hnatlaknak te he an chuah i nuate cu a thi. Asianin, a nu cu an thlawmpbul, thi hna an rawnh than i dam tein sizung a chuah. Sizung a chuah hnu zarhkhat ah an pa nih a velh i a thi ko. A velhnak a ruang cu, ‘na paw chung ka fapa nangmah ruangah a thi. Lainawng na si, ka fa na thah’ tiin thi lakin a velh ti si.
Hi zawn ahhin, hei tuak ko sihlaw, a pa hi lainawng a si maw? tiah biahalnak khi um sehlaw, a hohmanh nih i tultal lo tein asi kan ti dih ko lai. Asiah teh, a nu hi teh a pa nih a puh bantukin lainawng mithat asi maw? tiin biahalnak um sehlaw, lainawn (murder) cu chimlo mithah (kill)hmanh ah a nu puh ding cun aa t’ult’al mi kan tampi lai. Cun, nuate a nu pawchungin kan chuah ahcun a thi lai, ti a thei ko buin a chuahtu sibawi (doctor) le nu le pa hna i biakhiahnak hi teh, ‘lai an nawng in mi an that’ tiin biachahnak (conclusion) tuah khawh asi lai ma? Ka hawinu Turkish nu nih a u nua an hlei anal ruang i a thi chuah, sizung um lio a ka chimh ah lainawn(murder) timi biafang a hmang lo, thah (kill) timi biafang a hmang fawn lo, nauhrawh (abortion)timi biafang te a hman. A ruang cu, thil pakhat khat ruangah (a nu a thi chuah ngol lo ahcun a thi lai, a nu nunnak a dih ahcun nuate nunnak khamh khawh asi hleilo mi dir hmun) nuate cu a nunnak an dihter mi asi ruangah nauhrawh (abortion) timi biafang a hmannak asi.
Tahchunnak adang: Nu nua-inn (womb) ah a cuang lomi nuate, nua-inn kar le nuci a chuahnak hmun (Ovary=the production place of egg cell) kar ah hri (fallopian tubes) a um i, cu kaa hmun ahcun nuci le paci aa tong sual ahcun nau a cuang kho i a nung khawh ve fawn. Cun, caan zeimaw zat cu a thang ve kho ko. Asinain, cu naute cu an lakpiak tawn hna. Aruang cu, nua-inn ah nua a cuangmi asilo caah a nu nih fahnak a in, a thi a chuak i a nu caah tih a nung. Cu ruangah cun, an lakpiak tawn nakhna asi. A caan ahcun a nu zong nih a fah a theih lo khawh asi. Cun, a thi chuah lo khawh asi fawn. Nain a hnu ah a naute kha a thih tikah a nu nau-inn vampang ah a benh. Cun a nu cell a hrawh i hma ah aa cang. Vanchiat ahcun nua-iin cancer, nua-iin hmat te hna a chuahter kho. Chim duhmi cu, nuahrawh (abortion) nih a sawh deuhmi cu thih/nunnak ri emergency case asi pinah duhthimnak a um lo.
Nuathah (kill) timi cu:
Nuathah timi ahcun a cunglei i, thah (kill) kan hrilhfianhning bantuk khan ‘thah cu thah’ si ve ko. Asinain, a hnu ah a chuak dingmi harsat le buainak/thihnak (consequences) a um te ding asi ruangah thah a/an si. Sihni le biaceihtu pawl nih lainawng pawl thihdan (Death Sentence) an pek nakhna a ruang tampi lakin pakhat asimi (midang caah harnak/ttihnung ding thil a ummi dir hmun) khi ichirhchan in tahchunnak kan lak hmanh hna lai. Thil a um tawnmi cu a nu ngandamlo ruangah hrawh/thah piakmi fa an um. Lung zawtnak ah hin a phun phun a um i cu chung ahcun nua ngeih ahcun an nunnak tiang a liamter khotu lung zawtnak a um. A nu a lung(heart) a thatlo ruangah operation in siseh, a sawhsawh (normal) tein ngeih khawhnak ding a lam an hmuh ti lo, a nu a thautuk ruangah nuate a pawikhawh ding asi tilo tbt… ah khin hmailei a cang dingmi thil tampi ruangah a no lio tein thah/hrawh lawlaw mi naute an um tawn. Thihnak le nunnak ri (emergency case) cu asi ve ti lo nain mu. Cun siilei thiamnak (medical technology)in an zoh tikah a um tawn, tiah an hmuhmi cu pumtlamtling lo/ thluaktlamtling lo nuate(handicap or mongols/downs child) hi an um tawn. Khi bantuk pawl khi nu le pa chungkhar ca’h chimlo, society ca hmanh ah khingrit taktak in an um. Ramthatnak hna ah cun a cozah nih khi bantuk pakhatte a zoh khenhmi hna man hi a tam taktak. Cu ruangah, sizungleikap hrim hrim nih ‘thah na duh maw’ tiin maw, asiloah ‘thah ah a si khawh cun a thabik’ tiin, nu le pa kha ruahnakcheuh (advice) an si tawn. Cun, a dang pakhat, clinical technology lei in von zoh than hmanh sih. A nu le a fa an thi (double plus—++ le double minus— --) tiin aa kaih lomi nuate(rhesus child) timi pawl an um. Rhesus child timi cu a fawinak in, a nu thi le a fa thi aa kaih lomi (thi a phun—blood type si loin double plus—++ le double minus— -- asi mi pawl) khi a fa ca zongah, a nu ca zongah harnak/thihnak tiang a chuahpi kho, a hleice in nuate, a nu paw chungah a ngandeuh tikah tihnung asi deuhdeuh ve. Hi bantuk zong hi sibawi pawl nih asi khawh chungin an bawmh hna nain, an bawm kho hna lo mi zong tampi an um tawn. An bawmh khawh ti hna lo tikah nuate cu a nu paw chuangah a thi tawn. Naute a ngandeuh hnu i a nu paw chungah a thih ahcun a nu caah tihnung asi. Harnak zong tamdeuh a chuahpi ruangah nuano tete kha an nu paw chung an um lioah an thahpiak hna. An lakpiak tawn hna. Hi kaa zawn i nuathah/hrawh dan nih a sawh duhbikmi cu a ra lai ding harnak/buainak/thihnak (consequences) hrial duh ah thahmi fa an um, ti kha chim duhnak asi ko. Nuathah nih a sawh duhbikmi cu a tu bakah emergency cu asi lo. Asinain, hmailei ah 99% a fiang cangmi thihnak/ harnak/ buainak kha a can phaak hlan, thihnak/harnak taktak a chuah hlan i ralrin cia kha si ko.
Theihternak: Hi ‘nuathah’ tiah min ka bunhmi hi a ngaingai ahcun ‘nuahrawh’ timi sullam kan fian termi tangah a um kho ko. ‘Thah le lainawn’ aa dannak fiang deuh seh, ti ka duh caah ka thenmi asi. Cun nuahrawh le nauthah ciocio zongah emergency in hrawh le thah, le a hnu ah a chuak dingmi aphi (consequences) ruangah hrawhmi le thahmi, tiin an um ruangah ka then i min dang ka bunhnak asi.
Lainawn (murder) timi cu:
Nau cungah lainawn hi tah zeidah a si hnga? Nangmah duh thimnak cungah aa hngat mi deuh asi. Thinlung i control khawh lo ruangah, thihnak/nunnak ri kar ah thimnak si lo, cun hmailei ah thih/nunnak ri in a cang kho mi thil ruang zongah asi lo. Mahnih duh/duhlo ruang i thah le hrawhmi khi a sawh duh deuh.
Bianabia ah na thisa duhnak zulhin tlangval he na um ruangah pawimi fa, a hnu ah a ka dawnh lai na ti ruangah, siloah ningzah duhlo ruangah maw, nua ngeih i ruat khawh lo ruangah thah le hrawhmi an tampi. Cun, nu le va aa um cang ko mi zong fa ngeih duhlo ruangah thah/hrawhmi pawl khi an si. A ruang cu nangmah duhthimnak cung i a ummi le aa hngatmi thil, a nomhnak lawng duh in, a theipar – Pathian nih thluachuah rosung a kan pek, timi vial duhlo, thihnak le nunnak ri zong si fawn tung lo, nuacung le a nu cungah zeihmanh chanbuanak le a cang te ding harnak (consequences) zong um tung loin thahmi cu ‘lainawn’ a si tin puh khawh asi ko. Minung nunnak kha a ruang um loin thah asi caah. Vawlei lei hrimhrim in zoh tikah nuahrawh a onh lomi ram pawl le bang ah cun lainawn phungning in tazacuai khawh an si.
Bibal nih tah nuahrawh (abortion) kong hi zei tin a chim?
Baibal chungah hrin/a chuak rih lomi fa (unborn children) kong cu hmun tampi ah biapi ngai in a chim. Cun hrin rih lo mi nua/fa bak kha minung (person) bakin a hmannak tam pi um. Hrin rih lomi fa nih minung sinak (attributes) hna asi mi sualnak le lawmhnak te hna a ngeih ve. Palm 51:5 “Sual cia in hrin ka si, ka nu nih a ka pawi ah khan, misual ka si cang.” Luke 1:44 ah “Na ka biakchawnhnak ka theih cangka khan pei ka chung i ka fate cu lunglawmhnak in aa hlawh len cu.”
Jeremiah cauk chung zongah hrin rih lomi fa Jeremiah cu pumpak can/aiawh i a dirmi biafang “nangmah (you)” tiah ati. “na nu paw chungin kan ser hlanah kan hngalh i na chuah hlanah kan thianter cang; Nangmah cu miphun hna ca i profet ah kan chiah cang,” tiah a ti (Jeremiah 1:5). Chim duhmi cu nuate hi nu le pa ci aa ton i, aa sem le cangkaa in minung cazin ah chiah asi cang ti cu Baibal nih fiangtuk in a kan cawnpiak ko caah i el len a hua ti lai lo dah.
Baibal nih nauhrawh (abortion) timi biafang hi a langhter bal lo. Baibal nih lainawn (murder) cu sual asi a tinak kha a dang sualnak tampi he nawlbia bakah ciah in a langhter lengmangmi um (Mt. 15:19; 19:18; Mk. 10:19; Lk. 18:20; Jn. 8:44; Acts 3:14; Rom. 1:28-29; 13:9) te hna ah hmuh khawh an si. Cucaah Lainawn cu sual a si ko.
Thah (kill) timi biafang hi cu Baibal chungah a tamtuk i, a hmandan le hmunhma zong an i lo cio hna lo. A hleiin biakamhlun ah cun ram le ram i doh ruangah i thah, siang pahrang pakhat le pakhat i thah heiti hrawng cu a tamtuk. Iserel mi nih an ral an thah hna tibantuk zong kan hmuh len ko. Baibal nih sual ah a chiahmi zong an um i sual ah a chia lomi zong an um len ve.
Asiah cun, nuahrawh kong he pehtlai in lakbik tawnmi thahnak kong Gen 9:6 hi zoh tuah hna usih. Minung cu Pathian mui keng in ser mi asi caah, minung a that mi cu a minung hawi nih a thah ve lai. Hi ka ah hin kan lai Baibal nih cun thah tin a leh nain, Mirang Baibal a tamdeuh ahcun ‘thichuah’ (shed) tiin a tial. Shed a sullam (definition) zohthan ah cun thah theng a sawh duh lo. Thah hmanh ah fak seh tin hliamhma put, a thi chuahter (injure) khawh hnu ah thah mi tinak asi. Cun, ‘thichuah’ (shed) timi a hman ahcun a thih theng ah asi lo. Fah, hliamkhawnnak le thi chuahnak pek khi a chim duh. Kawlholh kan i hlan cun danya pek (hliamhma—injure) khi a chim duh. Cu ruangah hi ka zawn nih a sawh duhnak cu Pathian nih Noah tefa thlawchuah peknak he pehtlai in a chim mi a si caah, midang hna nih fahnak, hliamnak in pe in, in that hna hlah seh, cun a minung hawi mah le mah kar zongah mi pakhat fakseh, i hliam seh ti duhnak lungthin he harnak pek i thah a um ahcun a minung hawi nih a thah ve lai i keimah zong nih daan ka tat ve ko hna lai, a tinak khi asi kho lo maw? Thah poahpoah hi Pathian nih dantat hna sehlaw, Isarel mi an ral an thah mi lengluang, biakam hlun i, mi thah hmang lengluang kha daan a tat dih ko hna lo? A tat lonak a sullam cu an mah caah ral an si ruangah an thah a si caah nawlbia chung i a chiahmi mithah lainawn sual ah a chiah lo caah si ko hnga lo maw?
Exodus 21:22-25 zoh tik ah “I vuak i velhnak hmun ah, fapawi nu pakhatkhat kha pa pakhatkhat nih a tuk i amah cu a thi lo nain a fa kha a rawk ahcun, a tutu pa kha a tukmi nu i a va nih ka liamh seh a ti zat paoh in dantat asi lai i biaceihtu hna nih cawi seh an timi zat in a cawi lai. Sihmanhsehlaw a thih ahcun dantatnak cu, nunnak caah nunnak ve, mit caah mit ve, hna caah hna ve, kut caah kut ve, ke caah k eve, khangh caah khangh ve, hma caah hma ve, tuk caah tuk ve, a si lai.”
Hi kaa ah hin nu pawchung nuate kong cu tlawmpal aa tial. Pa pakhatkhat nih nuapawimi nu pakhatkhat kha a tuk i a nua a thih ahcun thil sining zohchawm in a fa thi mi a pa nawl deuh in biakhiahnak tuah dingin a chim. Asinain, a nu a thihtu ahcun a hohmanh nih nawlngeih loin upadi (law) suai cangmi nu pakhat i a covo (rights) hoihin biakhiahnak tuah asi hi fiang tein kan hmuh. Chim duhmi cu nu pawchung um liomi nuate nih nunnak cu a ngei ve ko nain covo/nawl (rights) a ngei lo. A pa covo/nawl (rights) tangah a um.
Baibal lei le vawlei tiin kaphnih in hmuhning (views)
Nuahrawh (abortion) le lainawn timi cu a fiang ngai ko rua. Baibal nih nuahrawh (abortion)hrim hi a chimnak um lo caah a sual/sual lo tiin vawlei hmuhning he pehtawnh awk hrimhrim zong a um lo. A herh caah tuah a hua tiin hmuh khawhtuk a si ko. Lainawn cu sualdang vialte he sual ah chiahchih in nawlbia hrimhrim ah telhmi asi caah lai kan nawn ahcun kan sual bak ko. Nuathah (kill) timi kan Baibal he zoh chih hna hmanh usih. Thah (kill) timi a fianhmi le nuathah tin a min ka bunh in tahchunnak ka lakmi pawl le Baibal zohchih in Isarel mi nih an ral an thah hna, Pathian nih thimmi hna nih an ral an thah hi sual ah a chiah lomi he khin aa lo nan ti lo maw? Pathian nih Isarel mi asi zongah a dang a mah a thimmi hna an si zongah teinak, luatnak a pek hna dan aa dang cio. Asinain, caan tampi ah cun an mah nunnak le luatnak hmuhter awk ah an ral an thah a hua. Midang nunnak a liam kha a herh tawnnak caan a tampi tawn ve ko. Mithah cu a thalo tiin zeihmanh tuah loin um hna sehlaw Pathian hmanh a thinhung kho mi asi, an nunnak zong cu a va liamchih beh hnga? An ton lo ding harnak zong cu an va tong beh hnga? Cu ve thiamthiam ban tukin minung pakhat a hlei in a nu a nunnak ding caah a ralai dingmi harnak/thihnak (consequences) a can lonak ding i nua an thah cu a palh, tiah kan ti kho ve ko hna hnga maw? Cun hi consequence pawl ruangah thahmi nua sining le Gen 9:6 i kan hmuhmi mithah ning hi aa loin kan chia kho hnga maw? Nu le fa kar ah nuate fahnak ing seh, hriamhma pu seh tiin kan tuahmi cu a si tung lo. Hrialkhawh lo ding, a tling te dingmi harnak/thihnak (consequences) ruangah pei nuathah cu a si ko cu. A cang rih lomi cu a hualo, tiah biataktuk(extreame) ngai in thutpi awk a thami thil a si maw?
Cun, nunnak a ngei ko mi nuate a mah covo (rights) le duhthimnak (chance) pek lo rumro in nu le pa nih bia khiah ko cu, tiin chim awk a um kho men nhga? Baibal ah nu paw chung nuate cu nunnak ngei mi le minung (person) kelten a chim ko nain covo (rights) le duhthimkhawhnak (chance) a pe ve hlei tung lo. A pa bia khiahnak tangah pei a um ve thiamthiam ko cu.
A ngaingai ahcun, Baibal nih nuahrawh (abortion) a sullam kan khehning tein a khapnak le sual a tinak hi kan hmu lo. Cun thah timi zong hi sual ah a chiahmi le a chiahlomi tiin a thenmi kan hmuh thiamthiam rih. A cang kho te ding consequences ruangah tuahmi cu a tamdeuh cu sual ah a chiah hlei lo ti khawh asi. Cain nih Abel a thahmi bantuk thahnak cu lainawn ah a chiah i, Gen 9:6 ah kan hmuh mi midang hliamhma va putter, thi va chuah in mi va thah kha cu dan ka tat hna lai a ti ve ko. A cung i kan chim cang bang, lainawn (murder) dirhmun in na nua na thah ahcun lainawng na si in na sual ko lai. Thah cu chimlo na paw chuang nua kha hliam in hma pu sehlaw thi seh tiin na duh i thil pakhat khat na tuah ahcun na nua a thih tak lo hmanh ah dantatnak cu na ing ve ko lai. Cucu, Baibal bia asi.
A donghnak ah ka chim duhmi cu nuahrawh (abortion) a sullam fianhning tein tuahmi hin cun Baibal nih sual a tinak a um lo. Minung zong nih thihnak nunnak ri ah a um ko mi, duh thimnak dang zong a um lomi cu zeitindah sual a phawt ngam lai? Cun, nuathah (kill) timi zong ah hin a ra laimi caan ah harnak/thihnak (consequences) a um dingmi a tu lioah i ralring ahcun luat khawh asi. Nain a can tlai ahcun ngeihchih len zongah santlai lo ding 100 ah 99% aa thei. Cu bantuk caan le sining ah nuathah zong cu sual ah chiah khawh a si ve hlei hnga lo. Baibal nih sual ah a chia lomi thahnak he ai khat ko lai. Minung nih nuahrawh (abortion) timi tlang i tar riangmang in kan chim cangmi a phun (3) cawhnawk dih in ‘law le right’ kan suai ruangah a si ko. Phundang in, Abortion sullam hi kan fian lo ruangah asi. Cu caahcun, legal tein (abortion= nuahrawh, nuathah, lainawn cawhhrup in) a onhmi ram ah nu cheukhat hna nih zah ngal lo le zawnruatnak ngeilo in lai an nawng khi a si ko. Cu he ralkah ngai zong cun Biaknak le sining/nunphung (culture/tradition) biapituk (extreme) in a kalpi mi ram nih tuahlo awk thalo mi (necessary) dirhmun zong kha sual ah kan chiahpiak hna i, duhthim khawhnak covo (right) kan ngeihter hna lo. A hnu ah zeidah a cangte lai tiin, tuaktaanpiak loin ‘na tuah awk si lo,’ tiin khap ruangah nunnak a herh loin liam le harnak a herh loin ton hi cu a hmaanlomi nunning (society) si. ‘Law’ nih a onh ko zongah biaknak le nunphung nih a khap ruangah micheu nu cu an nunnak khamhnak ding caah nuathah dirhmun an rak phak in, an nunnak a rak him ko zongah, a chanchung aa phuhrung ding (bad conscience) in tuah i, lungnuam lo ngai dingin cawnpiak zong hi a ngaingai ahcun thil hmaan/dik a si kho hlei hnga maw? Cu ruangah, a sual ko mi lainawn ti mi le thil pakhatkhat cungah aa ngatchan mi, thihnak nunnak ri ah a tuan a tlai in a um ko mi nuahrawhnak le nuathahnak timi hi cu kan tleidan thiam a herh. A zei bantuk biaknak le nunning (society) asi zongah kan tleidan thiam hi cu a herh hrimhrim ko.
Chirhchan laknak
Oxford advandced learner´s dictionary
www.un.org/esa/population/.../abortion/.../mongolia.d...
Comments
Post a Comment