Skip to main content

Zesuh: Patung Maw, Tlangval Dah????

Zesuh: Patung Maw, Tlangval Dah?
(Henry Nawl Thang Bik)

Hi kong hi, Laimi Internet a hmang mi nih cun theih ngawt asi lai dah? Thilthar cu asi lo. Hlanlio piin (zultu hna chan), an rak buai tuk cang. Zesuh hi minung maw, Pathian dah? timi zongah buainak tampi a rak chuak. Cucaah, Council tampi an rak tuah i Khrihfa hruaitu cheukhat zong khrihfa chungin chuah an rak si phah. Tchnak, Arius nih ‘Zesuh cu Pa Pathian tluk asilo’ tiin Pathian a sinak a țhumh caah Khrihfa bu chungin an chuah. Appolinarius nih ‘Zesuh cu  minung asi ko nain minung thlarau a ngeilo. Cucaah, sualnak zongah a tlu kho lo’ tiin minung a sinak a țhumh caah khrihfa bu chungin an chuah ve. Nestorius zong nih ‘Mary hi Pathian i a nu’ (not theotokos) asilo. Khrih i a nu (Christokos) lawng asi,’ tiah a chim. Indairekin Zesuh Khrih Pathian sinak a 
hlawt, an ti ruangah Khrifa bu chungin an dawi ve. An mah bantukin Khrifa bu nih rak chuahmi (eks-kommunikesen) tuah mi an um len rih. A fawinak in chim ahcun, Zesuh 100% Pathian a sinak le minung 100% a sinak kha ‘țhumh le sanh’ an duh lo. Tutan ah huap dih in țial kaa tim lo. Fawi deuh in chim ahcun, “Zesuh hi Patung maw tlangval dah?” timi a tawi fiannak tein țial kaa tim. Ka țialmi hi a țhabik lai lo. A tlingthlu fawn lai lo. Hmailei ah virhkhoih hlathlai tuah duhnak a kan ngeihtertu asi sual ahcun ka țial man a ngei ngaingai ko hnga? 

Zesuh hi patung maw, tlangval dah? tihi Baibal nih a chim bak lo. A dai ziar. A nu le pa, unau kong lawng a țial. Curuangah, micheu nih a ngei lo ruangah asi, an ti. A cheu ve nih a zultu pawl nih nupi a ngeihnak kong an țial ngam lo ruangah, an ti ve. Kum 1970 lioah William E. Phipps zong nih, “Zesuh chan lioah (amah bantuk) nupi ngeilo an um lo pinah biaknaklei saza (Rabbi)pawl hrimhrim cu nupi ngeih lo a ngah lo,” a ti. Cun, Langdon zong nih, ‘Judah  nunphung ahcun nupi ngeilo pa cu pum tlamtling lo, ngandam lonak ruangah asi caah nehsawh an si,’ tin a țial ve. Asinain, Zesuh chanlio i a nung mi, cațial thiam minthang; Philo le Josephus nih, ‘nupi ngeih le ngeih lo kongah mahnawl asi. Dun le daan taktak um lo. Essenes (Judah phun tengnge)timi pawl zong, an mah duhthim tein nupi ngei lomi tampi (4, 000 hrawng) an um,’ an ti ve. Cun, Essenes pawl nupi an țhit lomi hi siangpahrang tiang nih a thangțhat  hna, tiin an chim. Asinain, Essenes pawl nih, ‘Nu hi sualnak ah a kan kalpitu an si,’ tiin an ruah hna ruangah nupi an ngeihlonak asi bik. Zesuh hi Essenes bantukin nu pawl a zohniam hna ruangah nupi a ngeilo, ka ti duhnak asi lo. Amah bantukin nupi ngeilo in a ummi tampi an um ko, ka ti duhnak asi.  Phipps le Langdon chimmi hi, Philo le Josephus țialning he, zohchunh ahcun an hmaanlo, ti khawh a si. Zeicatiah, Philo le Josephus cu Zesuh chan lioah a rak ummi an si. Cucaah, Zesuh zong nih khualtlawng in vah i a riantuan ding vialte a ruah ruangah, innchungkhar rian a tolh ding a fiang. Cucaah, amah duhthim tein nupi ngei loin a umnak asi kho men? Lungdiriam in aphi a kan pe khotu bia-alnak cu asi lai lo dah? A tanglei von zoh țhan rih sih.                                         
Mary Magdalene hi aho set dah asi? :- Biakam Thar chungah a tlawmbik, Mary Magdalene relh in Mary pathum an um. Mary Magdalene sullam cu “Madala khuami Mary” tinak asi, an ti. Amah hi Zesuh nih khuachia pasarih a chuahpiakmi, cun a ngeihmi chawva in Zesuh rianțuannak, bawmtu asi ve (Luke 8:1-3). Nu cheukhat nih Zesuh an rak zulh tawn. Mary Magdalene zong aa tel ve. Zesuh hi nu pawl he naihniam tukin a um ruangah Mary Magdalene he an iduh, tiah an puhnak asi. Nain, kan chim cang bang, Baibal nih fiang tein a chim lo. A thluamthlam zong a țial lo. Zesuh le Mary Magdalene, nuva an sinak hi Baibal leng (non-canonized) le chiahret cahlun (document) chungin laakmi/phuahmi le țawnchawmmi an si. Cucaah, an laakmi chiahret cahlun cheukhat pawl von zoh hmanh sih.  

Thomas Țhawngțha (the Gospel of Thomas) ah? :Mary Magdalene hi aa tel lo tluk asi,“Na zultu hi mizeibantuk dah an si lai?” timi bia kaa khat te Zesuh a halmi dah ti lo cu. Cun Simon Peter nih, “Mary nih kan kaltak seh, nunnak hmuh awk ah nu cu an i tlak lo” tiah a ti hna. Zesuh nih, “Pa asi khawh ve nakhnga le nanmah (pa) bantukin nunnak thlarau aa hrawm khawh nakhnga keimah hrimhrim nih ka hruai lai. Zeicatiah, nuzeihmanh amah tein pa ah aa sermi nih Vancung pennak chungah an lut lai” tiah ati hna (Section 114). Thomas țhawngțha zoh tikah Zesuh le Mary Magdalene, nuva an sinak a um bak lo. Cun, ‘pasinak (maleness)’ zong hi a caa ning bakin (literal) si loin thlaraulei hmelchunhnak a chim duhmi asi lai, tiah Baibal thiamsang nih an zumh. 

Peter Thawngțha (the Gospel of Peter) ah? :- Peter Thawngțha nih Mary Magdalene he nuva an sinak pakhat hmanh a țial ve lo. Mary Magdalene hi Jesuh zultu, nu pawl hna lakin pakhat(Mathetria) asi, tiin a țial.

The Dialogue of the Savior ah? :- A.D. 200-300 lioah țialmi si dawh asi. Mary Magdalene nih Pathian biathuk a hngalh khawhnak kong lawng a țial. Zesuh he nuva an sinak zeihmanh a țial ve lo.

The Sophia of Jesus Christ nih teh? :- A.D. 200-300 hrawngah țialmi asi ve. Mary nih Zesuh,“Na zultu pawl hi khoi in dah an rat, khoi ka dah an kal lai, zeidah an tuah lai?” timi a hal. Mary nih a pasal bantukin bia a chimnak kaa khat hmanh a um ve lo. 

Mary Thawngțha (the Gospel of Mary) ah teh? :- A.D. 300 hrawngah țialmi asi. Mary thawngțha hi von rel ah nihchuak ngaingai. Section 17nk ah, “Peter nih, Ka naunu, Khamhtu nih nu dang vialte nakin an dawt deuh kan hngalh. Cucaah, an chimhmi chungin kan theih-hngal bal lomi rak kan chim ve,’ tiah a hal. Mary nih Zesuh sin in langhnak a hmuhmi kha a chimh hna tikah zultu tampi zong an lung a suk ngaingai hna. Mary chimning kha a maktuk tikah Andrew nih, Hi thil vialte hi Khamhtu nih a chim lai ka zum lo. Zeicatiah, a cawnpiakning he aa dang tuk’ tin a el. Peter cu a thinhang ciammam i, ‘Kan mah chimh loin maw, nu ko cu a auh riangmang i hi thil vialte hi a chimh? Kan dihlakin, a mah bia lawng cu maw kan ngaih ko lai? Kan mah maw a kan thim deuh, amah (Mary M.) dah?’ Section 18nak ah, asinain, Levi nih Mary dirkamh in, ‘Peter, na thintawi zungzal. Nu hi ral bantukin na hmuh hna i na doh hna ti ka hngalh. Asinain, Khamhtu nih aa tlak a ti ahcun zeitindah hlawtnak nawl cu na ngeih? Khamhtu nih a hngalh tuk, cu ruangah cun kannah nakin a dawt deuh fom cu,’ a von ti. The Gospel of Mary nih Zesuh le Magdalene a thlitein an ipehtlaihnak a langhter nain nuva an sinak taktak a fianh hlei lo. 

Philip Thawngțha (the Gospel of Philip) ah teh? :-A.D. 300-400 hrawngah țialmi asi. Abikin Grik mifim (Gnosticism) pawl nih Zesuh chimmi bia kha anmah theological leikam hoih in an țial thanmi asi. Nain Mary Magdalene kong tlawmpal aa tel ve caah kan von zoh hmanh lai. Section 63nk ah, “Zesuh hawi cu Mary Magdalene asi. Zultu dang vialte nakin a dawt deuh caah a hmur/kaa (mouth) ah a hnamh (kiss) lengmang caah zultu pawl an thinhung i ‘zeiruangah dah kanmah nakin na dawt deuh?’tin an thinhang. Zesuh nih ‘ziah amah tlukin kan dawt hna lai lo, mitcaw mi le khuahmu mi, muihnak chungah an umți ahcun an i dang lo. Asinain, ceunak a rat tikah khuahmu mi cu ceunak chungah a um i, mitcaw mi cu khuamui chungah a taang țhiamțhiam ko’ ati hna, tiah a țial. Zesuh le Mary Magdalene, nuva an sinak le taksa hiarnak kong pakhat hmanh a chim hlei lo. ‘Hnamh” (kiss) timi biafang ruangah kan buai sual nakhnga lo a biapi ngai. Zesuh nih pennak kong biathuk a chimhmi zong kha a sawh duhmi asi kho. Cun, hlanlio chan ahcun (holy kiss—Lai Baibal nih cun ‘a thiangmi kuttlaihnak’ tin a leh) an rak tuah tawn ko (Rom 16:16; I Kor 16:20; II Kor 13:12; I The 5:26; I Pet 5:14).

Lost Gospels maw Hlawt Kospels? :-Kan Baibal ah Thawngțha pali an um. Baibal ah telhchih lomi (a cunglei ah kan zohmi lawng siloin) Thawngțha (gospel) dang tampi an um rih.  Mi zeimaw nih Baibal ah cohlan (canonize) an silonak cu Zesuh le Mary nuva an sinak kong an țial ruangah asi, an ti. A cheukhat nih A.D. 397, (Carthage Council) khenonaizesen (Baibal ah aa tlak maw tlaklo tiin khrihfa phungin tahnak) tuah lioah an tlau ruangah asi, an ti ve.  An silo. Khrihfa dokțhin (doctrine) le Khrihfa phungning in tahnak ah an tlinglo, aa ralkahmi a tamtuk caah ‘hlawtmi’ an si. Cun, kan zoh cang bantuk khan Zesuh le Mary, nuva an sinak an țial fawn lo. Zesuh sining he aa kalh caah ‘Hlawt Kospels’ ah an chiah hna. Cun, an mah bak nih an țialmi kosepel (gospel) zong an si lo. Kum 200 A.D., hnu lawng ah țialmi an si. Zultu pawl an thi dih cang. Hi lioah, khrihfa bu dohdal in cațialtu tampi an rak um. Mi min bunh in ca țial hmang zong an rak tamtuk. Zesuh chuah hlan hrimhrim in a rak um cang. Cucu, Pseudepigrapha ti an si. A fawinak in, ‘catialtu min siloin mi dang min bunh in țialmi cauk” ‘a hmaan loin țialmi caa’tinak asi ko. Cațialtu min ah, Abraham, Moses, Enoch, Esther,..tbk, hna an bunh. Careltu thinlung lak duh ah a rak si ko. ‘Zesuh ka si,’ aa ti mi le Zesuh min bunh in cațialtu, le naal prophet zong an rak um len. Cucaah, Paul nih Galati 1: 6-10 [“……vancungmi an si zongh, kan chimhmi hna thawngtha he aa dangmi thawngțha an chimtu hna cu, hell ah tla ko hna seh….”] a ti phahnak asi.

Prof. Karen King le the Coptic Papyrus:- “Coptic Papyrus” a lettu Prof. Karen King zong, a lehmi a palh lai lo nain a lehmi ‘chiahret cahlun’ (document) hi Khrihfa dohdal ruang le mi thinlung molhter duh ruangah an rak țialmi asi kho ko. Asilo ah, Zesuh sitak țung loin ‘Zesuh ka si’ aa timi paa kong kha, midang pakhat nih rak țialmi sehlaw theih lo asi. Zeicatiah, cu tluk cun ‘Zesuh ka si,’ aa timi le ‘Zesuh kong țial duhmi’ an rak tam. Zei bantuk sihmanh ah, hi chiahret cahlun zong nih Zesuh le Mary Magdalene, nuva sinak fiang tein a țial lo caah hi a fiang huaha lomi chiahret ca hmete nih kan zumhnak a hrawh khawh ahcun Zesuh dohdaltu pawl nih an kan molhter ve, tinak asi ko.

Dan Brown le Da Vinci Code:- Dan Brown hi lenhloi țial thiam minthang (famous novelist)asi. Benhaar film zong kha a mah lenhloi (novel) țialmi si dawh asi. Lenhloi cu phuahchawmmi le suaisaam chawmmi (fiction & imaginary) asi deuh. Einstein nih, “Thiamnak hngakin iadia(idea) ngeih a țha deuh, thiamnak cu a dih kho. Idea cu a dih kho lo,” a ti. Ruahnak le idea ka soinak asilo. Lenhloi (novel) cu tuanbia asilo. Tuanbia (history) ah kan cohlan asi ahcun kan tuanbia vialte hi lenhloi ah thlen dih an hau hnga?  Cucaah, Dan Brown nih the Da Vinci Code a țialmi hi adik, ahmaanmi tuanbia asi, kan ti kho lo. Minthang a duh ruangah asi ko.

Biadonhnak
Micheu nih Zesuh nupi țhit loin a umnak cu nuleva sualnak (sex) tuah a țhatlo ruangah asi, an ti. A ruang cu Zesuh Pathian a sinak faktukin an țanh caah asi. A.D. 200-450 lio bantuk kha sisehlaw, Khrihfa bu in chuahmi kan tam ial hnga? A ruang cu Zesuh, 100% minung asinak kan theihpiak lo tuk. Pathian nih inn chungkhar (family) ser hi a sual, a ti bal lo. Zesuh hi nupi ngei sehlaw,  Zesuh a sinak le Khamhtu a sinak, a zor in a tlau hlei lai, ka zum lo. Asinain, nupi țhit kha vawlei a rat hnawhchan asi lo. William Phipps nih, ‘….. Judah Rabbis (saza) cu nupi ngeihlo a ngah lo,” a timi ah hin synagogues chungtel (member) lawng si dawh asi. Zesuh hi synagogues ah mi a cawnpiak tawn nain synagogues chungtel asi lo. Mathai 19: 11-12 hi Zesuh nupi ngei loin a umnak sullam a fianbiknak, asi lai dah? Cun, Judah phungah nupi țhit puai hi a sunglawi tuk. Zesuh lila hmanh nupi țhitnak kong in banabia tampi a chim/lak. Nupi țhit hi thuhnawh awk a rak si lo. Ngei sehlaw an țial hrimhrim lai. An thup lai lo. Luka hi doctor a si bantukin cațial a thiam. Zeizong vialte țha tein a dothlat dih cikcek hnu ah Zesuh Khrih kong hi a țialmi asi (Lk 1: 3). Zultu pawl nih Zesuh nupi țhitnak kong an va thuhnawh sual hmanh ah Luka nihcun a thup hrimhrim hnga lo.  
   
Baibal hi zoh hmanh u! Baibal cațialtu pawl an makning hih. Laimi bantukin an țhatnak, an cahnak, bawi te bawi an bawinak le khuang an cawinak, sal tampi an ngeihnak, le an minthangnak lawng țial hmang mi an si lo. Egypt bantukin an minthannak le thil an ti khawhnak lawng țial hmang mi an si fawn lo. Adam, Noah, Abraham, Moses, David le siangpahrang dangdang, Pathian hmaiah zumh awktlak le bochan awktlak an si. Pathian nih ‘soi awk um lo’ mi le ‘Ka thinlung’, tiah a auhmi hmanh an um. Nain an sualnak a pelte hmanh an ngaan hna lo. An țial vek. An phozaarpiak vek hna.  Thuh ding asimi hmanh an thuhpiak hna lo. Asi ahcun, Zesuh hi nupi ngei taktak sehlaw, Judah nunphung ah nupi țhit a sunglawi ning hmanh, zeiruang ko ah dah an va thuhhnawhpiak duh len hnga. Mi țhatlonak le sualnak hmanh an țial ahcun mi țhatnak cu zeiruangah dah țial loin an um hnga. Cucaah, Zesuh le Mary Magdalene cu nuva an si hrimhrim lo caah Zesuh hi Patung asilo Tlangval bak asi, ti hi fiang tein chim khawh asi.

Chirchan laknak:
· Dictionary of Jesus and the Gospels. Joel B. Green, Scot McKnight, I. Howard Marshall, ed. Leicester: Intervarsity Press, 1992.
· Hurtada, Larry W. Lord Jesus Christ: Devotion to Jesus in Earliest Christianity. Grand Rapids: WB, 2003.
· Miller, Elliot and Kenneth R. Samples. The Cult of the Virgin. Grand Rapids: Baker Book House, 1992.
· New Testament Apocrypha: Vol 1: Gospels and Related Writings. ed. Wilhelm Schneemelcher, trans. R. McL. Wilson, rev. ed,. John Knox Press, 2003.         
· Robinson, James M. ed., The Nag Hammadi Library in English: Revised Edition. San Francisco: Harper SanFrancisco, 1990.
· Strobel, Lee. The Case For Christ. Andhra Pradesh: OM., reprint, 2007.
·  Early Christian Writings website by Peter Kirby.

Comments

Popular posts from this blog

Halkha khuatlaknak le min a sullam By Pu Chawn Kio

  PHAILENZAWL (HALKHA) KHUA AN TLAKNAK By Pu Chawn Kio             Halkha Thlantlang Laimi hna cu Zotlang in Thlanrawn khuahmun ah, Thlanrawn khuahmun in Chuncung Cerhceu ah, Chuncung Cerhceu in Phailenzawl ah an ra i khua an tlak. Phailenzawl khua an rak tlak lioah hin inn 30 hrawng lawng an rak si. Phailenzawl khua cu atu Hakha khua ral, Falam lei motor lam thlang, Hakha in meng 4 zawn lam thlangah khin a si i, atu ah cun Pu Deny nih dum ah a tuah i nga zong a zuatnak hmun hrawng khi a si. Advertisement Add caption Phailenzawl khua ahhin sau nawn khua an sa i, a karh zong an karh ngai cang. Hi lioah hin Cinzah pawl hi ngeih le chiah zong, lung le thin zongah mifim le miṭhawng deuh an rak si rua i, Cinzahpa nih khuang zong a rak cawi. Cucaah cun Phailenzawl khua cu atu tiangin "Cinzah Khuangcawihmun" tiah nihin tiangin an ti lan. Phailenzawl khua an tlak kum: Phailenzawl khua an tlak hi zeitikah a si ti hi fiangin hngalhnak set cu a um lo nain,  AD.1450 hrawngah si dawh bik

Chin Miphun Thawhkehnak Tuanbia (Chinlang Family Source)

  CHIN MIPHUN THAWHKEHNAK                 Chin miphun pawl cu kan pupa tuanbia ah Hlan liopi ahcun ca  kan rak ngei ve nain saphaw cungah rak tial hna kaw, uico nih a tlik pi i a rak ei dih caah ca kan ngei kho ti lo tiah an ti tawn. Cucaah Mirang cozah nih Chin Land (Lairam) an kan uk i a bikin, Baptist missionary pawl kan ram an phak hnu lawngah ca an kan serpiak chom i ca hi kan ngei ve. Cuti i Chin miphun kan hram thawknak asiloah a tu kan umnak ChinLand (Lairam) kan phak hramthawk in ca kan rak ngeih lo caah kan thawhkehnak, pakhat le pakhat, pengkhat le pengkhat, asiloah phunkhat le phunkhat (clan)kan i pehtlaihning kha, Chin mi vialte cu pumkhat hrimhrim kan si ko tiah kan zumh i kan chim cio nain, a fiang tein a hngal khomi le a chim kho mi kan um ti lo. Mirang pawl nih A.D.1885 kum i kawlram vialte cu kan lak dih cang an rak ti lio ahhin (Lairam) ChinLand cu aa rak i tel ve lo. Cucaah kawl pawl nih an chimh hna ningin kawlram nitlak chaklei India le Bangadesh ramri ah Chin mip

Senthang Tuanbia by Chan Pum

             By Chan Pum Senthang a sullam hi mitampi nih kan thei kho lo. Pu Run Ro Thang Hakha i vuanthawk a tuan lio ah Sakta khua ah Senthang peng chung khua bawi vialte 1967 lioah a khomh hna i Senthang a sullam a hal hna. Ahohmanh nih kan thei lo an ti cio nain Surkhua Pu Van Kio nih atanglei bantukin Senthang asullam cu a chimh hna tiah meeting i aa tel vemi Sakta Pu Ceu Mang nih a ka ti. Sakta khuami Pu Tin Thang cu Mindat peng leiah ram hran ah a kal i Ro khuami a va thah hna. A kir leiah ka vainam ka philh sual a ti i a va kir hnawh i a lak than lioah Ro khuami nih an tlaih. Na min ahodah a si tiah an hal tikah Tin Thang ka si tiah a ti ko hna nain Tin Thang tiah an auhthiam lo i Senthang tiah an auh ruangah annih lei mi cu Senthang an si tiin Mindat leimi nih an kan ti ruangah Senthang min kan pu lan tiah Pu Van Kio nih a chim a ti. Pu Van Kio nih a chim a ti ning tein Myanmar Socialist Lansin Party nih 1968 kum i chuahmi Nunphung cauk cahmai 54 ah catialtu Pu Run Ro Thang t