Nexus: A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI (summary)

NEXUS  

Yuval Harari tialmi Nexus: A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI a tawinak tein ka hon tial. Cheukhat ka hawile nih a ka hal caah ka hon tialmi si. Mah nih rel khawh ahcun a fiang chinchin. Relphu cauk zong asi.

1.   Tuanbia tial um hlan pehtlaihnak (prehistoric communication - Cognitive revolution)

-       Holh le tuanphung: Catial um rih hlah hmanh sehlaw, holh le tuanphung (myth) hmangin pehtlaihnak an rak um. Pakhat le pakhat an ichawnh khawh tikah duhsah tein hmun khat ah a fonh hna i mibu nganpi le zatlangbu (society) tiang an rak ser khawh. Asinain, holh lawng nih cun lam hlatpi a rak phaan kho lo, thawngpang theihning a rak der tuk.

 

2.   Catial thokning le pehtlaihning (ca. 3000 BCE)

-       A hmasabik catial hmuhmi: Catial thoktu hi Sumer le Egypt miphun an si. A rak tialmi ca zoh tikah ca phunphun an rak tial, ti thieh khawh asi. Zulhphung kong, chawlehnak kong, tuanbia kong, biaknak kong le ipehtlaihnak kong te hna an si. Catialmi cu an min ah “Heiroglyphs le Cuneiform” tiin auh an si. An tialmi lakah biaknak kong, hruainak kong le zulhphung (nawlbia) kong hi tial tambik an rak si.

 

3.   Ca “print” in dothlennak (Zabu 15th)

-       Zabu 15th lioah catialmi printing press minthang cu Gutenberg’s Press asi. Catlap print khawh a rak si ruangah thawngpang fawite in rak itheih khawh asi. Renaissance, Reformation, le Enlightenment tiah auhmi zabu 14 - 18 donghlei tiang hrawng chan vialte, thanchonak a rak phurtu cu Gutenberg’s Press hi a rak si. Europe ram le vawlei thawngpang vialte a rak ithoknak cu Gutenberg’s Press cun a rak si.

 

4.   Telecommunication le Mass Media chan (zabu 19th - 20th)

-       Hi lioah hin telegraph, telephone le radio in thawngthanh khawh asi. Cu nih cun vawlei pi cu a hmetter chin viva. Fawite in thawngtheih kawh le ichawnh biak khawh asi caah vawlei thanchoning a rang.

 

5.   Digital Dothlennak (zabu 20th cenceo in)

-       Computer le Internet chan, ti zongin auh khawh asi. Vawleipi fawi chinchin in kan ipehtlai kho. Global world, global village, global home, ti bantukin biafang a chuahphanhnak zong hi internet le computer thawng hin asi. Thawngpang, hmanthlak le a dangdang pehtlaihnak ah a herhmi data vialte zong fawite in i kuat khawh le ithlen khawh chan asi.

 

6.     Big Data (zabu 21st)

-       AI (Artificial Intelligence): Algorithm hmangin minung chawlehnak, uk-hruainak, cozah uknak, company le pumpaak data vialte theih khawh chan asi cang.

-       Surveillance: AI le sehthiamnak hmangin minung pakhat siloah company pakhat nih khan mi pakhat sining le a pumpaak kong vialte fawite (mit thep kar ah) theih khawh le hlat khawh chan asi.

 

7.     Hmailei zuamcawhtu

-       AI nunzia le Data: AI le Data hi hman zia thiam lo sual ahcun minung nunnak caah tihnung thil a chuak kho.

 

-       Decentralization: IA le data hmang in mi pakhat khat sinah uknak le thawnnak vialte a um te kho.

Vawlei tuanbia hi “information” nih a thlen. Information thawngin minung kan ipehtlai kho fawn. Nihin a cang cuahmah mi chanthar digital technology, AI le big data hna nih hin duhsah tein minung ziaza a hrawh chin lengmang. Cucaah, ralrin a herh. Zeitindah kan hman thiam hna lai, ti hi ruah le ceih phu asi.

Post a Comment

0 Comments