Skip to main content

Jesuh: Kum 18 chung khoi ah dah a um? Zeidah a tuah? A tlau taktak ko maw?


Nan Pathian A Tlau 
Jesuh: Kum 18 chung khoi ah dah a um? Zeidah a tuah? A tlau taktak ko maw?

Hi biahalnak hi leh a har ngaingai. Jesuh nunchung tuanbia ah a tuaktan awk le theih awk a harbikmi asi lai? Cun, hi zawnte ahhin biaknak dang nih kan kaa an kan phih tawnnak zong asi. Zeicatiah, kan Baibal nih Jesuh kum 12 asi ah Jerusalem Temple a kalnak tiang a tial i kum 30 hrawng a siah riantuan hram a thoknak in a peh than. Kum 18 chung hrawng, Jesuh hi zei a tuah set theih asi lo. Baibal zong nih fiangin a tial fawn lo. “Ka thei lo” ti hi a thabik le a dikbik bialehnak asi kho men? Asianain, cu ti men in chiah top awk a tha ve fawn lo. Khoi zei ah dah a um? Zeidah a tuah set? timi hi Baibal nih a tialmi a pel tete le tuanbia zohchom in virkhoih hlathlainak tuah cu kan rian cio asi ve. 

Kum 18 chung, Jesuh a umnak le a riantuanmi hmuhning le ruahning aa dang cio.
1.   Jesus, Essenes mibu sinah: Jesuh cu minung asi ve caah fimthiamnak cawn lo awk a tha lo. Cucaah, fimthiamnak cawn ah Essennes timi mibu sinah a kal. Essennes timi mibu cu Judah phun tengnge an si i Rili thi (Dead Sea) pawng, these ram lungkua ah khua an sa. Judah mibu sin in an ithen i nupi zong an ngei lo. Phungki bantukin an um. Nupi a ngeimi hmanh nih an nupi an maak, nu hi sualnak chung i a kan luhpi tu asi, tiah an ruah. Cheukhat nih cun, taksalei zuamnak le Nawlbia zulhlei ahcun, Farasi nakin Farasi an si deuh, an ti hna. Zeiruangah dah mibu sin in an ithen ti ahcun ‘nun thianhlimna hmuh an duh ruangah asi,’ an ti. Moses nawlbia kha biatak tein an zoh, ralring tein an tial than lawng siloin ca dang tampi an tial. An zatlang nunphung, Ramkhel le biaknak kong zong tampi an tial. “Dead Sea Scroll” tiah auh lengmang casual (cahlun) zong kha an mah nih an rak tial thanmi asi. An mah, Essenes hna sin in hmuhmi asi, an ti. Mi tampi nih Tipil petu Johan zong kha Essenes mibu chung in asi lai, tiah an zumh. Zeicahtiah, kha lio hi these ram i khua a raksa mi cu Essenes pawl lawng an si, an ti. Jesuh hi kum 13-30 tiang hrawng kha, a unau asimi Johan zul in Essenes hna sinah fimnak a cawng lai, ti hi micheukhat zumhning asi. Essenes pawl hi Farasi pawl an huattuk hna ruangah Judah mipi sin in aa thenmi le Jerusalem tiang, chuah takin these ram ah a um mi an si caah an cawnpiaknak nih Jesuh thichungah rian a tuan i Farasi pawl a huattuk ve nak kha asi, tiah an chim chap.
A si kho maw? Jesuh hi Essenes mibu sinah fimthiamnak rak cawng taktak sehlaw, an cawnmi nih a thinlung a tei lai (a influence lai). Essenes pawl nih nu cu sualnak chungah a kan luhpitu an si, tiah an zumh i an nupi hmanh an maak hna. Cun, ahohmanh um lonak these ram lungkua ah an va um. Asinain, Jesuh nih nu a hua bal lo i nupi thit zong kha a soi bal lo. A cawnpiaknak tampi ah nupi thitnak kong a chim. A rat than lainak kong hmanh kha nupi thit tlangval pa le nungak kongin bianabia a laak. Cun, nu tampi nih an zulh i a ministry tuannak bawmtu zongah nu an itel fawn. Cucaah cun, Jesuh hi Essenes sinah fimthiamnak a cawng lo, tiah chim khawh asi.

2.   Jesuh, India ah: Mi tampi nih Jesuh hi kum 18 chung bakte, India ah a um. Sanskrit leVedas (Hindu Baibal) a cawng, an ti. Cun, India misifak hna lakah a um i a cawnpiak tawn hna. Phun niam deuh pawl (Low caste—Vaishas le Sudras) pawl nih an duhtuk caah profet, mithiang, le guru tiin an auh. Cucu, phun sang—Brahmins pawl nih an duhlo i an dawi, tiah an chim fawn. Cu ruangah cun, Jesuh nih India sining hi a theihtuk. Phun thleidannak a fahning a theih ruangah a zultu Thomas zong India ah a thlahnak asi, an ti rih. Cun cheukhat(Swoon theory) nih, Jesuh vailam an tah ah khan a thi lo i a hlan i a rak umnak India ram, Kashmir timi ah khan a zam. A nu Mary zong aa tel ve. A hnu ah Jesuh cu a thi i profet pawl phumnak thlamual ah an phum, an ti.
Asi kho hnga maw? Israel ram in India tiang hi meng 4, 000 leng asi, an ti. Hngakchia te lawng asi rih mi Jesuh hi a kal kho ngai hnga maw? Caravan in khual rak tlawn, sipuizi rak tuah cu an um ko nain Torah le rabbinic writings cawn ruah ahcun India ahcun zeidah a rak tuah hnga? Torah cu Judah kut cung lawngah a um. India ah a um lo. Fimthiamnak cawn ding hmanh sisehlaw, India ah kal a hau lo. Israel in India kal khawhnak zong a um lo pinah India nakin cacawnnak thami hmun an rak tampi—Greece le Rome te hna. Cun, hi tluk i Pathian a tihmi le nawlbia a zulmi Jesuh nih pathian tampi a biami (polytheists) biaknak ahcun caa a cawng duh hrimhrim lai lo. India cu a tu bantukin ram pakhat lawng a rak rih lo. Siangpahrang dangdang nih an rak ukchinmi ram a rak si. India ah a um ko. Caa a rak cawng ko, ti khi hei si taktak sehlaw, India pawl an thin biatak tein a hang men lai. Zeicatiah, a cawnpiaknak ah Indian min pakhat te zong aa tel lo, profet min le an chimmi pawl cu a tu le tu a nolh than lengmang fawn. 

3.   Jesuh, Tibet ah: Cheukhat nih Jesuh, India ram Kashmir a um
lioah Brahmins pawl nih an dawi i Tibet ram, phungki sianginn ah caa a cawng. A cawn bak ko, ti a fiannak cu Jesuh cawnpiaknak le Buddhism cawnpiaknak hi aa khat, tuk an ti. Kum 1894 lioah khan Dr. Nicolas Notovitch nih “Unknown Life of Christ,”  cauk a rak chuah bal. Cu cauk cu Tibet ram Leh timi khua a tlawn lioah a hmuhmi cauk chungin a leh/tial chinmi asi. A hmuhmi cauk cu, “The Life of St. Issa” (Jesuh kha Issa tiah an auh) timi asi. Cu cauk nih cun Jesuh hi kum 13 in 29 tiang sianghngakchia asi i Buddhists le Hindu mithiangmi pawl an saya (Guru) zong asi, tiah a tial. Notovitch nih cun, “Buddhist tampi nih Jesuh cu St. Isaa” tiin an dawt/theih peng rih, tiah a tial.
Zumh awk tlak asi hnga maw? Kan tial cang bang khan, India hmanh ah a rat lomi cu Tibet ram doinak ding sullam a um lo. Cun, hlathlaitu nih an chimning ah cun, zabu 7 hnu lawngah Tibet ram ah Buddhism a um, an ti. Cucu, Buddhist catialthiam Christmas Humphreys nih, “zabu 2 hrawngah Bon timi biaknak Tibet ram a phan i zabu 7 hnulei, Srongstsen Gampo timi Tibet ram siangpahrang a tuan hnu lawngin Buddhism hrambunh aa thok,” tiin a tial. BDEA/Buddhanet (2008) zong nih cu ningte cun a tial ve. Cu ti asi ko ahcun Jesuh chan ah hin Tibet ram ah Buddhism hmanh a um rih lo, tinak asi. Cucaah, Jesuh hi India ram in dawi i Tebet ram, Buddhists sinah caa a cawng i saya a tuan ti cu, zumh awk a tlaklomi asi.

4.   Jesuh, Japan ah: Japan tuanphung pakat nih, kum 21 asi ah Jesuh Japan a phan. Vailam cungah thah ding asi ko nain amah aiawh ah a nuapa, Isukiri an thah. Japan ram Herai timi khua ah nupi le fa he khua an sa i kum 106 asi ah a thi, tiah a chim. Baibal nih fiang tein vailam cungah  a thihnak kong an kan chimh ko caah zumh awk a um lo. Tuanphung cu tuanbia (history) asi lo. A va hmaan ko hmanh ah Baibal nih a chimmi Jesuh siloin Jesuh dang asi lai.

Jesuh A Tlau Lonak Le Hindu Le Buddhist Caa A Cawnlonak            
Jesuh hi kum 18 chung zeidah a tuah i khoi ah dah a um hnga? A tlau taktak ko maw? Tlau hlah!! An khua, Nazareth ah a um ko. A nulepa rian a bawm hna (Luk 2:51-52). India, Tibet le Essenes hna sinah fimthiamnak cawn a herh lo.

1.   Luka 2:40 “Ngakchia cu a hung thang i a hung thawng; fimnak in a khat i Pathian thluachuahnak kha a cungah a um.” Cun Luka 2:41-49 “…………A bia a theimi paoh cu a fimning le a bia lehning ah khan an khuahruah a har………Ka pa inn ah ka um awk asi ti kha nan hngal lo maw?.....” Jesuh he bia aa ruahmi pawl hi mi sawhsawh an si lo. Jerusalem temple chungah Judah phungbia a cawnpiaktu an si (synagogue sawhsawh hmanh ah asi lo hih). An khuahruah a harter hna. Cu fimthiamnak cu kum 12 asi ah a ngeih cang. Zeitin? Khoi ah dah a laak? Aa chuahpimi fimnak asi ko. Pathian cu pei asi fom cu (John 1:1-3).

2. Luk 2:11 “………., Khrih Bawipa cu (Christ the Lord)!” A chuah bakin, Jesuh hi ‘Khrih’ (Christ)—“chiti tuahmi,’ tiah auh asi cang. Ministry a tuan hnu ah chiti thuh asi lo. Cun, Jesuh Khrih cu midang bantuk asi lo. Pathian hrimhrim nih a cawnpiak (Isai 4:7).

3.Jesuh nih synagogue chungah mipi a cawnpiak tawn hna. A cawnpiak a theimi mipi hi an khuahruah a har tuk tawn. A dang cu um rih seh, a mah thanliannak khua, Nazareth mi hmanh kha, an lau. An khuaruah a har. ‘Khoi kaa ah dah hi bantuk fimnak hi a laak, a nu kan theih, a pa kan theih, a unau kan theih dih hna,’ an ti. Jesuh hi an khua ah um loin India ram le Tibet ram hna ah caa rak cawng sehlaw, “caa pei a cawng fom cu” an ti hnga an khuaruahhar hnga lo (Mark 6:2-3; Luk 4:22).

4.Judah mi nih Jesuh hi Rabbi (Moses Nawlbia chimtu) tiah an auh. John 3:1-2 “Judah mi hruaitu  simi pa pahat a rak um i a min cu Nikodemu a si, amah cu Farasi phu chungmi a si. Zan khat cu Jesuh sinah khan a va kal i, “Rabbi, nangmah cu Pathian thlahmi cawnpiaktu saya na si ti kha kan hngalh (Rabbi, we know that you are a teacher who has come from God). Pathian nih a umpi hna lo ahcun, hmelchunhnak na tuahmi hi ahohmanh nih an tuah kho lai lo,” tiah a ti. Rabbi tiah auh khawh mipa cu Moses Nawlbia (Torah) a thiam tatak mi asi a herh. Cucaah cun, Judah cawnpiaktu saya vialte khi a nunchung bak, temple ah an i erhnak le Nawlbia an relnak asi. Zeicatiah, Torah hi a har lawng siloin Pathian nih a pekmi hna asi caah an tihzah. Zulh khawh le theih khawh a rak fawimi asi lo. Asinain, Jesuh nih bia a chim tikah Moses Nawlbia nih a chimmi chungin tampi a lak i a bia lila kha a fehter i Moses Nawlbia chungin bia a el hna, ahohmanh nih an tei kho lo. Hitluk i Jesuh nih Torah a thiam ahcun kum asi in 13 in 30 tiang, Torah a cawng i a hlathlai ve ti khawh asi ko lo maw (Jesuh nih cacawn a herh taktak ko ahcun)? Zeiruangah dah, India ram le Tibet ram ah kal a herh. Torah tham cu Judah ram lawngah pei a um ko cu! India le Tibet ram ah a um tung lo. Cu pinah Jesuh nih Nawlbia hi cawn a herhnak a um lo. Pathian asi i zeizong vialte sertu asi. Nawlbia sertu le petu zong a mah asi. A fimthiamnak hi minung phanh khawh leng asi i a sermi sin in zeihmanh cawn a herh lo. A thiamtuk cang. Kan mah chimh dingah a rat bia khi asi. Tlinter awk ah a rat bia khi asi. Moses Nawlbia cu a hartuk, a buaituk caah an nunchung an zoh i an tlaithlai len zongah khan Judah mi nih an fiang kho taktak lo. Nain Jesuh nih cun fawite in a hngalh dih.

5.Luka 18:18-12, mirum pakhat he bia an iruah ah khan, Jesuh nih zungzal nunnak na hmuh kawh nakding ahcun rak ka zul, ati. Zeitik hmanh ah Samsara—thikir thannak (endless rebirth) kong le Moksa—thikirnak in luatnak (liberation from endless rebirth) kong a chim bal lo. Zeicatiah, Jesuh hrimhrim kha nunnak cu asi (John 3:16). Jesuh hi Hindus philosophyVedasle Buddhists philosophy hrawng rak cawng sehlaw, an philosophy pakhat tel cu a cawnpiaknak ah a chim ve ko lai. Pakhatte hmanh a telh lo.

6. Judah phung ahcun a pa nih a tuahmi kha a fa nih a zulh ve. A pa tukhal a si ahcun tukhal asi ve. Joseph cu lehtama (carpenter) asi bantukin Jesuh zong hi a pa rian a bawm ko lai, ti a fiang. Zeicatiah, bianabia a lakmi pawl khi a mah nih a hmuh, a ton, a theihmi deuh lawngte a laak hna. Jesuh hi lehtama (carpenter) asi a fiangtuknak cu inn satu pahnih bianabia a lakmi hi asi (Mt 7:24-27).  Cun, Judah pawl nithiang, tiah an ulhmi nithum an um (Lev 23). Cu lakah pakhat cu Judah miphung chungin pa asi mi poahpoah an kal dih i an kal lo mi cu nawlbia buar an si. Jesuh hi India le Tibet ram ah caa rak cawng sehlaw, hi puai ah a kal kho hnga lo. Zeicatiah, lam (transportation) hrimhrim a hartuk i tangka zong tam taktak a dih ding asi fawn. Cu nawlbia a hmebik hmanh kha a buarsual ahcun misual asi lai i Messiah asi kho ti hnga lo. Asinain, Baibal nih Jesuh cu sualnak ngeilo, tiah a chim fawn. Cun zeitik hmanh ah, Jesuh nih India kong a chim bal lo. Biaknak dang prophet hna nih chimmi bia a laa bal lo. India ram le Tibet ram ah caa rak cawng sehlaw, Hinduism kong le Buddhism kong hi tlawmpalte tel cu a chim ko hnga. Asinain, Jesuh nih Moses Nawlbia (Torah), Psalms le prophet chimmi le tialmi hna kha tampi a cawnpiaknak he pehtlaiin a lak hna. 

Cucaah, Jesuh hi India ram le Tibet ram ah Hindu biaknak le Buddhist biaknak kong a cawng, timi cu a hmaan hrimhrim lo. Kan Baibal nih Jesuh kum 13-30 tiang hrawng (tipil a ing tiang, kum 18 chung), a konglam a tial lo nain a cunglei ah kan rel cang bantukin Jesuh hi Nazareth khua ah a thanglian i a nulepa rian a bawm hna, tiah fiangte le raltha tein kan chim khawh. 

Chirhchanmi:

Comments

Popular posts from this blog

Halkha khuatlaknak le min a sullam By Pu Chawn Kio

  PHAILENZAWL (HALKHA) KHUA AN TLAKNAK By Pu Chawn Kio             Halkha Thlantlang Laimi hna cu Zotlang in Thlanrawn khuahmun ah, Thlanrawn khuahmun in Chuncung Cerhceu ah, Chuncung Cerhceu in Phailenzawl ah an ra i khua an tlak. Phailenzawl khua an rak tlak lioah hin inn 30 hrawng lawng an rak si. Phailenzawl khua cu atu Hakha khua ral, Falam lei motor lam thlang, Hakha in meng 4 zawn lam thlangah khin a si i, atu ah cun Pu Deny nih dum ah a tuah i nga zong a zuatnak hmun hrawng khi a si. Advertisement Add caption Phailenzawl khua ahhin sau nawn khua an sa i, a karh zong an karh ngai cang. Hi lioah hin Cinzah pawl hi ngeih le chiah zong, lung le thin zongah mifim le miṭhawng deuh an rak si rua i, Cinzahpa nih khuang zong a rak cawi. Cucaah cun Phailenzawl khua cu atu tiangin "Cinzah Khuangcawihmun" tiah nihin tiangin an ti lan. Phailenzawl khua an tlak kum: Phailenzawl khua an tlak hi zeitikah a si ti hi fiangin hngalhnak set cu a um lo nain,  AD.1450 hrawngah si dawh bik

Chin Miphun Thawhkehnak Tuanbia (Chinlang Family Source)

  CHIN MIPHUN THAWHKEHNAK                 Chin miphun pawl cu kan pupa tuanbia ah Hlan liopi ahcun ca  kan rak ngei ve nain saphaw cungah rak tial hna kaw, uico nih a tlik pi i a rak ei dih caah ca kan ngei kho ti lo tiah an ti tawn. Cucaah Mirang cozah nih Chin Land (Lairam) an kan uk i a bikin, Baptist missionary pawl kan ram an phak hnu lawngah ca an kan serpiak chom i ca hi kan ngei ve. Cuti i Chin miphun kan hram thawknak asiloah a tu kan umnak ChinLand (Lairam) kan phak hramthawk in ca kan rak ngeih lo caah kan thawhkehnak, pakhat le pakhat, pengkhat le pengkhat, asiloah phunkhat le phunkhat (clan)kan i pehtlaihning kha, Chin mi vialte cu pumkhat hrimhrim kan si ko tiah kan zumh i kan chim cio nain, a fiang tein a hngal khomi le a chim kho mi kan um ti lo. Mirang pawl nih A.D.1885 kum i kawlram vialte cu kan lak dih cang an rak ti lio ahhin (Lairam) ChinLand cu aa rak i tel ve lo. Cucaah kawl pawl nih an chimh hna ningin kawlram nitlak chaklei India le Bangadesh ramri ah Chin mip

Senthang Tuanbia by Chan Pum

             By Chan Pum Senthang a sullam hi mitampi nih kan thei kho lo. Pu Run Ro Thang Hakha i vuanthawk a tuan lio ah Sakta khua ah Senthang peng chung khua bawi vialte 1967 lioah a khomh hna i Senthang a sullam a hal hna. Ahohmanh nih kan thei lo an ti cio nain Surkhua Pu Van Kio nih atanglei bantukin Senthang asullam cu a chimh hna tiah meeting i aa tel vemi Sakta Pu Ceu Mang nih a ka ti. Sakta khuami Pu Tin Thang cu Mindat peng leiah ram hran ah a kal i Ro khuami a va thah hna. A kir leiah ka vainam ka philh sual a ti i a va kir hnawh i a lak than lioah Ro khuami nih an tlaih. Na min ahodah a si tiah an hal tikah Tin Thang ka si tiah a ti ko hna nain Tin Thang tiah an auhthiam lo i Senthang tiah an auh ruangah annih lei mi cu Senthang an si tiin Mindat leimi nih an kan ti ruangah Senthang min kan pu lan tiah Pu Van Kio nih a chim a ti. Pu Van Kio nih a chim a ti ning tein Myanmar Socialist Lansin Party nih 1968 kum i chuahmi Nunphung cauk cahmai 54 ah catialtu Pu Run Ro Thang t