Baibal caang: 1 Timothy 2:12 ``cawnpiaktu si awkah ka duh hna lo, pa cung I nawl ngeitu si ding zong ah ka duh hna lo, dai tein an um awk a si ko.´´

Baibal caang: 1 Timothy 2:12 ``cawnpiaktu si awkah ka duh hna lo, pa cung I nawl ngeitu si ding zong ah ka duh hna lo, dai tein an um awk a si ko.´´ 

Biahmaithi: Baibal le ca dangdang kan rel tik zongah a hmasabik i kan ruat dingmi cu zei bantuk minung/ahodah nih a tial? Zeitikah dah tialmi si? Hi ca tial lioah zeidah a cang? (literature background/ history background),  catialtu nih ahodah a tial hnawh/aho sinah dah a tial? timi le a si khawh ahcun ca kan relmi nih hmunhma zei tiang dah a lak i, a huap ti tiang background hi kan lak khawh ahcun ca kan relmi i pian/theih sual hi a  tlawm lai.

Media model pakhat a um i, a tamdeuh ca pohpoh cu hi model tangah hin an um dih.

                            

Sender --message --receiver

Sender cu a tialtu/kuatu, receiver cu a reltu/cohlantu tiin a piang ko. Message (tialmi caa/chimmi bia) ah hin a cung i ka chimmi vialte khi ruahchih a hua cang lai. Zeikong dah a tial? Zeidah a rak cang? Khoika kong dah a tial? Mizeidah a tial hnawh chan? Tbk., pawl khi ruahchih an hua peng. Cu lawng ah catailtu nih aa tinhmi, a tial duh hnawhmi hi ifian khawh asi.

Cawnpiaktu (teacher) le nawlngeihnak (authority) sullam

Paul nih Timothy ca a kuatmi ah cawnpiaktu (teacher) le nawlngeihnak (authority) ti a hman. Cawnpiaktu (teacher) hi a nunzia in a cawnpiaktu an um bantukin kaa in a cawnpiaktu zong an um ve.  Nawlngeihnak (authority) zong cu thiam, ngalhnak he aa sai ngai. Bianabia ah President an ti ahcun kan thluak ah nawlngeihnak (authority) timi te khi um colh ko lo maw? Cu president aa cuh mipa/minu nih cun ramkhel kong a theih ngalh, thiam ngai a hua. Hi kong hi a tanglei kan tial te ding he kan peh tonh te lai.

Bibal chungah cawnpiaktu le Nawlngeihnak a hmumi nu cheukhat kong

Baibal chungah a nunzia in mi a cawnpiaktu nu tampi an um bantukin a hmurkaa in a cawnpiaktu nu an tampi ve. Cun nu a si ko nain siangpahrang cung hmanh ah nawl a ngeitu le mipi biaceih khotu zong an um len ko. Nunzia in cawnpiakmi cu kan chimduh (focus) mi asi lo caah kan chim duh lai lo. Khrifabu bak ah hmurkaa in mi cawnpiaktu le siangpahrang cung le mipi cungah nawl a ngeimi kong a tampi mi chungin pakhat hnih te kan van langhter hna lai.

Deborah kha profetnu (prophetess) le biaceihtu asi.  Ralbawi Barak hmanh nih khan a nawl a ngeih i, Isarel mi hna nih an bia ceihpiak awk ah an fuh (Biaceihtu 4- 5). Huldah zong hi profetnu a rak si ve. Siangpahrang Josiah nih a bia a ngeih (2 siangpahrang 22-23).  Huldah hi Jhon Dickson le bang nih cun  a particularly curious example of spiritual leadership´´ tiah `Hearing Her Voice ´ timi a cauk ah a ti phah leh.

Ka chim duh bikmi cu Pathian bia a ngeimi an si ahcun nu nih pa zapi zaraan (ordinary men) cu chim lo, ralbawi ke siangpahrang cung tiang hmanh ah nawlngeihnak (authority) an rak ngei ko.

Cun a mah Paul bak nih an min fang khek tein a langter (mention) mi, mithmai tha a pekmi hna, nu pawl an um (Rom 16). Cu hna chungah hin Phobe le Prisca hi lak ka duh hna. Prisca cu pawl hrimhrim nih (Rom 16:3) ah ka riantuan ti hawi (fellow worker) a ti. Phobe hi Paul nih a zumhmi nu pakhat a si i Rom khua a cakuat petu dingah a thlahmi asi (Rom 16:1). Phobe hi a tuanbia hlathlai tikah Paul nih Rom khua mi hna sinah a chim dan ahcun Deacon bantukin theihternak (refer) a tuah. Deacon cu Greek holh in a ra mi biafang asi i mirang in leh ahcun(servant, minister, messenger) tin a leh. Chim duhmi cu Phobe hi Paul bantuk deng in bawipa sal, thawngtha karhtertu, thawngtha chimtu si dawh asi ve. Hi ka zawn ah Rom krifabu dirhmun hi zeidah a rak lawh? Thatnak le ngalhnak in an khat i a tha tein an i cawnpiak kho (Rom 15:14).

I Timothy 2:12

I Timothy cakuat cu Paul nih Timothy sinah a kuat mi ca asi. A kuat channak a ruang tenthum in thenmi lakah cawnpiaknak hmaanlomi Timothy nih ngolter she, ti a duh ruangah, Paul nih Efesa khrihfa bu a hmaanlonak kong, Khrihfa bu hruainak ah zulh awk asi lomi pawl le zulh awk le tuah awk asi mi pawl kha caa in a kuatmi asi. Cu cawnpiaknak hmaanlo nih a bikin a kalpi mi cu lih a chimmi thlarua bia ngeihin khuachia cawnpiaknak zulh (1 Tim 4:1), ei dingmi asi ko mi hrial le nupi va ngeih herh lo ti phun in cawnpiaknak hna an si (1 Tim 4:2-5). Cu tikah inn chungkhar ah buainak tampi um dawh asi. Cu ruangah Paul nih Timothy ca a kuat ah zeitindah a tuah awk asi, ti kha fiangtliang tukin a chimh. Khrihfa bu hruitu upa hna nih zeitin an um awk te pawl, cun nupi pakhat lawng a ngei lai, a chungkhar thaten a zohkhenh khawhmi asi lai, tbk., tiang zong a chimh ve (1 Tim 3). A ruang cu a hmaanlomi cawnpiaknak ruangah inn chungkhar ah nu le va sinak te pawl hi buai dawh an si, a hlei in lem a fawimi nu kha cawnpiaktu hmaanlo pawl nih an lem khawh hna i an va le zong nih zohkhenh khawh ti lo dawh an rak si.  Cun khatlei ah inn chungkhar buai ruangah nuhmei hna tam ngai dawh an si. Cun a hmei ciami zong cu an um lai. Cu hna zong cu nuhmei maw an si tak, zalong duh ruang sawhsawh ah a hmeimi dah an si, ti bantuk tha tein then ding tiangin Paul nih Timothy kha ca a kuat. A mah Timothy hmanh kha, cu nuhmei hna sinah a tluk naknga lo nun thianhlimnak kong a cawnpiak (1 Tim 5). Cu lioah cun, nuhmei in lakvak in a diklomi bia chim in cawnghawih a hmangmi zong an um. Cu pawl hna zong cu pasal ngei than hna sehlaw chungkhar zoh khipkhep hna seh, tiah Paul nih ati phah hna (1 Tim 5: 12-14). Chim duh bikmi cu hi kaa ah hin vale kuttang ah a um lomi nuhmei pawl, cu hmanh ah cun Pathian a zumhnak kaltakin cawnpiaknak thalo ruangah Sehtan hnu a zulmi nuhmei pawl hi mitkem ngai dawh le buai ngai dawh an si. An theihmi le an nunpimi cawnpiaknak thalo cu inn lakah vakin, heh!! tiah midang kha an cawnpiak hna, an hawi pasal ngeimi zong kha vale he ithen ding tiangin thi rawnh hna dawh an si. Biaknak society ah rak nun asi bantukin biaknak asimi khrihfa bu ah lutpi asi tikah hin, Paul nih nu cu cawnpiaktu (a hmaanlomi cawnpiaknak a karhtertu) le ‘vangeih le nupi ngeih a herh lo,’ timi a hmaanlomi cawnpiaknak ruangah in chungkhar ah nu nih a va kuttang dor duh ti loin nawlngeihnak a duhmi hi Paul nih a um awk asi lo, tiin Timothy hi a chimh duhnak a si lai.

A ngaingai ahcun, Pathian a tihzahmi nu le, nawl a ngeimi nu cu a cung i kan chim cang bang khan (Deborah, Huldah, Prisca, Phobe) te pawl hi zapi zaaraan pa cungah chimlo, siangpahrang le ralbawi cung hmanh ah nawlngeihnak an ngei kho i, biaceihtu le cawnpiaktu zong an si kho ko. Paul hrimhrim nih upat hmaizahnak a pek i amah he aa khat/tluk (level) riantuan ti hawi ah a chiahmi hna nu zong cu kan chim cang bantukin an um len ko.

Cu ruangah 1 Timothy 2:12 hi cu a cunglei ii Senderà messageà receiver Media model khi i chirchanh in Efasa khua khrihfa bu lawng a sawh duh, tiah Paul cakuat hi fian khawh asi. Cun a hmaanlomi cawnpiaknak ruangah a nunning le a bia in a rawkralmi nu cheukhat lawng a sawh duh i, a hmaanlomi cawnpiaknak a um lio caan lawng kha a sawh duh mi asi. Chan vialte a huamhmi le hmunhma kip a huammi, nu pohpoh a huamhmi literature (cakuat) asi lo, timi cu a fiang. Paul nih Timothy a kuat duhnak a ruang a um i, a kuat hnawhchanmi minung an um i, a cakuat nih ri a khiahmi caan (period) te kha a um ko.

Nu! holh lo daiduam cun maw na um ko kun lai?

Cun a donghnak ah zeiruangah dah hi liochan ah cawnpiaktu hmaanlo pawl nih nu theng an lem khawh hna timi hi iruahti ka duh rih. Hi lioah nu hi cawnnak sang a ngeimi an tlawm. Atam deuh cu cawnnak a ngeilomi lawngte an si. A ruang cu nu nih cacawn a ngah lo.

Vawilei pumpi huap cun chim kaa harh lai. Europe hoih ten ka chim lai. Europe cu a tangcho hmasa cemmi ram asi. Cu a tangcho hmasa cemmi Europe chung Denmark ram hmanh ah nu nih cozah lungtling tein (official) tein sianginn kai khawhnak nawl a ngeih hi Zabu 16 hrawng lawng khan asi. Paul cakuat pawl hi a tlaibik ah A.D. 70, Jerusalem Temple a hrawh hlan i tialmi lawng te an si. Cawnnak zeihmanh ngei lomi nu chinchap, Pathian aa bochan lomi nu chapbei, an si ruangah fawi tein lem khawh, an lungmerh khawh an raknak asi lai. Nain, atu kan nih chan ahcun, a zei duh poah in lem khawh bia. A chankhat chung, nungak pakhat hmanh a lem/helh khawh lomi tlangval an khat. Atu ahcun, nu le pa thleidannak um lo. Cawnkhawhnak, theih khawhnak nawl kan ngah, pa nih Baibal sianginn an kaimi zong kan kai khawh ve ko tung ahcun biakinn ah nu cawnpiaktu si hi thilmak ngai si ko. Pa cheukhat le bang, nu aw ngeih hi an uar khotuk. Hmual a ngeideuh leh lam, an ti. Biaknaklei lawng hlah, vawleilei zongah nu nih president hna, an tuannak ram ko hi remnak, daihnak, le thanchonak a leng deuh leh lam. Cu ruang ah, ‘Nu! holh lo daiduap um awk kan thalo hih.’ Pathian zangfahnak thawngin le a thiang thlarua fimchimhnak thawngin, na theih na hngalhmi cu daite in cun tut pi nemmam hlah. An theih lo cun zeitin dah an hngalh khawh lai. Nu cu chim hlah, pa zong chim hlah! Bawipa nih cun nunnak ngeilo lungtekep hmanh ka hman lai a ti hih, tho law, au law, “Bawipa, ka hmang,” ti ko.