Minung Lungthin Umtuning Phun 4 (The Four Temperaments)

Minung Lungthin Umtuning Phun 4 (The Four Temperaments)

Hippocrates hi (460-370 B.C.) hrawngah a rak um mi asi i sii lei ah thiamsang tatak mi a rak si ruangah Grik vawlei pi ah minthang ngaingai mi a rak si (Sii lei ah cun pa bik dirhmun in an rak hmuh mi asi—he was known to be father of medicine). Cu pa nih cun, minung ziaza le sining phun li in a then. Cu hna cu; sanguine, melancholic, choleric le phlegmatic hna an si. A tanglei ah a tawifiannak in an dernak le an caknak kan von langhter hmanh lai. (Immanuel Kant nih a langhter ning kha Tim Lahaye sin in ka von itleng chinmi asi). 

A. An dernak le an caknak (weaknesses and strengths)  

    1. Sanguine    

Mi nuam le ruahchannak tampi ngei mi asi. Cun, ruahnak thatha zong a chuah khawh pinah biapi ngai in thil a ruat nain a dongh tiang a tuah kho ballo. A philh peng. Bia aa kammi le a biakhiahmi zulh le dirpi peng a duh ko nain a zul kho bal fawn lo. Mi puar le mi lungkhong asilo nain a sualnak hngalhter cu a fawi lo tatak. Chikhat aa chir/ngaihchih lai nain tlawmpal ah a philh colh peng caah a mah kel ah a tla than. Chikhatte ah a thachia kho pinah a tuan kel peng tuan kha a simh fawi tuk. Phundang cun, tuah kel, tuan kel peng tuah le tuan kha a huam lo. A peh zulh kho lo. Khatlei khatlei ah aa thial lengmang i a thinlung sau a hmun kho lo—lungrep a ngei lo. Mi tah caan ah an tap colh kho ve i mi nih caan ah an nih colh kho ve fawn. Amah zawn deuh lawng aa ruat. A zerhhnawn/a ralchia fawn. Sikaan a ngei hoi lo. Mr. le Mrs. Sanguine a dernak bik cu a ralchia ruangah harnak a ton ngam lomi hi asi. “An ka sik lai, an ka buai hnawh sual lai,” ti bantuk a hngalh ahcun hlen a hmang. Harnak ton/paah a ngamh lo.

Caknak tampi a ngei ve: A cunglei ah ka tial cang bantukin Mr. le Mrs. Sanguine cu mi nuam le ruahchannak tampi ngei mi asi. Cun, ruahnak thatha zong a chuah khawh . Khatlei kam ah, a holh tam, hawi he khualtlawng le chuahvah a huam. A thatho peng, aa nuam peng. Hawikomh zia a thiam, aa capo i hawikom tampi a ngei kho. Mi zaangfah a thiam. Minta le Mintami tiang an chuak khawh. Cun, thil zuar an thiam i vawlei cungah sipuizi minthang le mirum ah an ichuah khawh. Biachim an thiam tuk i vawlei minthang thawngtha chim thiambik tiang an chuak kho.

   

2. Melancholic            

    Thinphaangnak le tihnak a ngei peng—cucu asi sual lai, ka palh sual lai, mi nih an ka soi sual lai, timi ruahnak a ngei. Sanguine he cun an iralkah lawlaw. Melancholic cu hawikom tampi a ngei lo. A ziaza ruangah si loin a mi cungah lunghrinhnak le mah le mah izumh lonak le thinphaannak a ngeih caah asi. A mah zawnlawng deuh aa ruah pinah thil a chialeikam in a hmuh peng. A lung a khahcho tatak pinah mi teirulcham a duh peng. Mi ngaihthiam aa harh tatak. ‘Cu tin asi lo maw, kha tin asi lo maw?’ tiin a chialeikam in biahal a huam ngai mi asi. Cu ruangah cun, aa nuam kho bal lem lo.

Asinain, khatleikam ah thiammi le thatnak tampi a ngei. A ruahnak hawi nakin a cak i aa chingchiah khawhnak a tha (memory). A nunnem i mi dai asi. Bia fakpi in a chim bal lem lo. Mi upat a thiam fawn. Mi cungah zawnruahnak le zaangfahnak a ngei pinah nun a siang ngaingai mi asi. Hawi tampi a ngei lo nain a hawi cungah zumhtlak asi. A tlingmi si a duh peng. Zuksuai an thiam, riangawn tum (music) an thiam, thil pakhat khat ser an thiam (motor le vanlawng te hna tiangin), mifim le khuaruat kho an si (philosophers), cun cathiam tampi an chuak kho (professors).

    3. Choleric         

    Mi thintawi, ziachia tak le lungrang tak mi asi. A riantuan a khualrang nain saupi a daih lo. I manh lo ngai in a um nain sipuizi lei tatak i itelhmoih cu a huam fawn lo. Mi fial (cucu tuah, khakha tuah) tiin mi fial a hmang ngai nain mi nih an fialmi cu tuah a duh lo. Mi zapi hmai ah thangthatnak co le upat a duh tak mi asi. Mi hmai ah i uanthlar a hmang pinah a mah le mah aa uar tak mi asi. Mi zawn a ruat lo hlei ah mi soi; ‘an lungfak seh’ ti phun in mi ti hraam a hmang tak chap rih. Duhdawtnaklei ah cun zero bak asi fawn. Mi sining le ruahnak a hngal thiam lo tatak. Phundang cun, feeling a ngei lo, a mah zawn lawng aa ruahnak ah. Minung phun 4 lakah hin aa nuam lobik mi cu choleric hi asi.

A thatnak tampi a um ve. A lung a khong ruap in a lungdongh a har. Bia a khiah cangmi le a chim cangmi cu a dih dongh tiang a tuah/zulh (practical, not just theoretical). Mi cungah aa hngat lo, a mah ke cungah dir khawh a duh i aa zuam. Thil hi a thalei kam (optimistic) in a hmuh khawh peng. Biakhiah zia a thiam. Mah le mah izumhnak le ‘ka tuah khawh, ka ti khawh’ timi ruahnak tha a ngei. Mi bawmchaan khotu, hruaitu tha asi i engineer ti bantuk a tambik cu choleric an si.

    4. Phlegma      

    A sullam cu ‘lungduhnak/lungthawhnak a ngei lomi’ tinak asi (lack of emotion). A khualnuar, a tihhrut/a ralchia, zeihmanh a siang lo, a khiar tatak mi asi. A duhfaak haakkau pinah a mah le mah aa runven peng. Bia a khiak kho zokzok lo nain mi thangchia a hmang tuk fawn. Lungtho tein rian a tuan bal lo. A thachia peng.

A thatnak pawl cu; duhsahte in khua a ruat, rianrang in bia a khiak bal lo. A hnangam. A daidam. Bochan awk a tlak mi asi. A chimmi ningte in rian a tuan i a zulh pinah tha te le tlamtling tein rian a tuan. Phundang cun, timh ciammam tein thil a tuah. Capo saih a thiam ngang. Mi lungduhnak in biachim a thiam ngaingai. Sanguine he an ilo pah thlulh—hi kaa zawnte ahcun. Phaisa lei le cazin tuak thiam an chuak (accountants), sehlei thiamsang an chuak kho (technicians), ca chimh thiam zong an chuak kho (teachers).

 

A tlangpi in, thinlung umtuning phun 4 ah hin kan um dih. Asinain, minung pakhat nih phun 1 lawng a ngeih lai, tinak asi lo. A phunli ningin ngeih khawh asi. Tahchunhnak ah; Sanguine 40%, Choleric 30%, Malanchole 20%, Phlegma 10% tiin a dihlak in ngeih khawh dih an si. Kan ziaza/kan mitbenh kan remh khawh nakding ahcun kan thinlung umtuning kha a hmasabik ah kan hngalh fian a herh. “Kei hi zeibik dah ka si” timi kan ifian a herh.  

Kan iralrin awk le tuah sual lo awk!!

Thinlung umtuning phun li hi kan mah sining kan hngalh khawh nakding ah hngalhfian an herh ngaingai. Asinain, mi tampi nih a diklo ningin an hmang tawn. Cucu zeidah asi tiah cun, mi pakhat khat kha a lenglang zohnak in ‘an thinlung umtuning ri an khiahpiak colh tawn hna.’ Cun, cheukhat le bang cu an von zual deuh i, “Nang cu, cucu na si (Sanguine na si), caah na derthawmnak cu ‘cu bantuk, kha bantuk an si’” tiin an ti colh hna. Cu bantuk, chim hmangmi ziaza ngeih hrimhrim kha, thinlung umtuning thatlo ruangah asi. Aho thinlung umtuning (no temperament is better than another) hmanh kha a dang nakin a tha hlei in a chia hlei lo. Thinlung umtuning cu zungzal in a hmunmi zong an si fawn lo pinah ‘cucu a tuah hrimhrim lai, kha bantuk kha a tuah hrimhrim lai’ tiin rikhiahpiak cia khawh zong asi fawn lo. Cucaah, midang thinlung umtuning (temperament) kha soi lo ding, list tuahpiak lo ding kha kan zulh awk asi.

Kan thinlung (temperament) remh khotu taktak

Tuahkelmi/ zia i aa cangmi (habit) cu thlen le remh a fawite. Mifim nih ‘ni 23 chung na tuahpeng ahcun na tuahkelmi (na habit) ah aa cang lai, an ti. Asinain, ruahnak, zumhnak le pomning, sining, thinlung umtuning te pawl cu a thlen a fawi ngaingai. Ci le kawr in aa semi an si caah ruahlopi in an chuak tawn.  Zeitindah kan thinlung umtuning (temperament) a chiami in a thalei ah kan ithlen khawh lai, timi hi a biapi ngaingai.

Kan thinlung umtuning (temperament) hi a chia ko lai. A cungah kan langhtermi, phun 4 ningte in kan ngeihmi hna hmanh kha a chialei lawngte an si kho men. Asinain, a chiami kha a thami in thlen khawh asi. Cucu, Thiang Thlarau nih kan nunnak ah rian a tuan tikah ruahchannak ngeihlonak dirhmun in ruahchannak he a khatmi dirhmun ah a thleng khawh. Galati 5:22 ah cu Thiang Thlarua thei tlai hna cu a kan hmuhsak. Thiang Thlarua nih kan nun a uk tikah cun, cu bantuk thei hna cu kan nunnak ah a hung um kho. Kan thinlung umtuning vialte kha a tha leikap ah a thlen khawh. Jesuh Khrih Bawi le Khamhtu ah kan cohlan ahcun serthar mi kan si cang. A bia ningin sining hlun le nunning hlun kha sining thar le nunning thar nih a thlen cang (II Kor 5:17). Choleric a lungkhongnak kha Bawipa Pathian nih, a nemter khawh, “Lungthin dang ka pek hna lai i an chungah thlarau thar ka khumh lai; an pum chungin lung bantukin a hakmi lung an ngeihmi kha ka chuah lai i titsa bantukin a nemmi lung kha ka pek hna lai” (Ezekiel 11:19). Kan ruahnak thalo mi, teirulcham duhnak, ngaihthiam khawh lonak, ralchiatnak, zernak, mi zawnruah khawh lonak te hna kha senduk bantuk sihmanh hna sehlaw horha bantukin ka thianter lai i ka raanter lai, tiah Bawipa nih a kan kamh (Isai 1:18). 

Kan thinlung umtuning a thlen khotu tatak cu Pathian asi. 

 

 

Chirhchan laknak:

- Spiritual Controlled Temperament by Tim Lahaye.