IQ cu zeidah a si?
IQ cu Intelligence Quotient tiah a saunak in auh asi. Intelligence timi biafang(origin) a chuahnak taktak cu intelligere timi Latin biafang in a ra. A sullam cu ngalhkhawh, thiamkhawh, theihkhawh, cinkenkhawh, tikhi a sawh duhmi asi. Quotient sullam cu then thanmi, phawtzamhthanmi tinak khi asi ve.
Minung fimnak (Intelligence) kong ah ningcang tein(systematic) virhkhoih-hlathlainak hiFrench ram ah a luancia kum 100 hrawngah khan psychologist Alfred Binet (1857-1911) le psychologist Theodore Simon (1873-1961) nih French sianginn pakhat ah siangakchia cheukhat sinah rak thawk asi (?) Cu hlathlainak cu 1905 kum ah an rak dih, an ti. A chung muru tiang virhkhoih-hlathlainak nih a chuahpi mi cu minung ah hin thiam aa fawihdeuh mi (normal) le a harhdeuh mi/chanbuadeuh mi tiin kan um ko, tihi asi. Cu hlathlainak nih cun French ram chung lawng siloin a hleiin Europe ram le USA ram pawl i siahngakchia cacawn ningcang (system)tiang zong a rak bawmh ngai, an ti.
Cu hnu 1916 kum ah German psychologist William Stern (1871-1938) nih thilthar pakhat thiam/hmuh ifawite le herhning tein thleidan le phawtzamhthiamnak (intelligence quotient)hlathlainak hi a rak tuahve. A tuahning cu thluak nih thil a theih mizat kha a kum in na phawt lai i 100 in na karh á¹han lai.
Tahchunnak ah;
Halmi chungin na hmaanmi zat question (100 in karh) = IQ
Nangmah na kum
ti khi asi ko. Cu hlathlainak nih a chuahpimi cu, a fawinak in normal a simi nihcun IQ 90-110 kar hrawngah khin um ding asi i, cu naktamdeuh asi ahcun a IQ a sang tinak. Cun, a tlawmdeuh ahcun a niam ah chiah asi. Kul (20) tang hna khi cu mi tlamtlinglo ah chiahmi deuh khi a va si cang nga, a ti.
Cun, thilthar pakhat khat hi kan hmuh cio, kan cawn cio ko zongah a thiam aa fawih/olhkhun mi le aa cinken khodeuh mi phun an um. Cu thil zongah cun kan uardeuh phun, ka n cawn zuamdeuh phun le kan i cinken khawhdeuh phun an um ve rih fawn. Zeiruangah dah asi hnga? Cu hlathlainak zong cu American psychologist Howard Gardner nih 1983 kum hrawngah khanIntelligence Quotient timi minbunh á¹iamá¹iam in minung IQ hi phun (5) then in a rak tuah.
Intelligences phun (5)
Musical intelligence:- Music, aw chuah, melody, rhythm… etc., lei ah thiam aa fawihmi pawl. Tahchunhnak ah hlasak thiam, ringawntumthiam…tbt.
Verbal intelligence:- Holh le caa lei ah thiam aa fawihmi pawl e.g. Author, journalist, holh fang hmanthiammi, politicians pawl hei tibantuk khi.
Bodily-kinesthetic Intelligence: -Takpum hmanning cawlcangh thiam aa fawihmi le hrimnam hmanthiam aa fawih mi pawl. E.g. Lentecelh (sport) le laam (dance) thiammi le hriamnam he raltukthiam mi pawl bantuk khi.
Logical-mathematic Intelligence:- Pehtawnh, ningcang tein (systematic) khuakhan lei le namber/kanaan tuaktan le pungsan suaisam lei ah thiam aa fawihmi pawl. Tahchunhnak ahChemist pawl le engineer tibantuk pawl.
Visual-spatial Intelligence:-Thilsuai, hmanthlaksuai, hmunhma (geography) zoh lei ah thiam aa fawhmi pawl. Tahchunhnak ah artist, architect le researcher heiti pawl khi.
Hi phunnga (5) hna hi Howard Gardner nihfimnak thawhkehnak (Origin of Intelligence) kha basic in virhkhoih-hlathlainak a rak tuahmi asi. Cucu IQ (Intalligence = theih, ngalh, thiam, cinken khawhnak thazaang le Quotient = phawtzamh/thenthan thiamnak phun) tiah kan auhmi cu asi. Hi fimthiamnak intelligences phunnga (5) hi minung kan thluak he apehtlaimi lawngte an si, tiah chim khawh zong asi. A ruang cu mit nih hmuh, hna nih theih hnu ah thluak nih a tuaktan i thiammi thil pawl an siruang ah asi. Cucaahcun, IQ sang mi kha thluaká¹ha mi asi tiin kan auh tawnnak hna cu asi. Hihi a huap in tuahmi intelligences phunnga chungah hin mi pakhat nih a phun (5) ningin thiam i olhnak zong ngeihkhawh asi i, phunkhat hmanh iharh ngai khawh zong asi á¹iamá¹iam fawn. Phuntam deuh a thiam naa fawih ahcun na IQ a sang deuh tinak asi i a tlawmdeuh le na IQ niamdeuh tinak asi, tiah a fawinakinchimkhawh asi.
EQ cu tehzeidahasi?
Intrapersonal intelligence/personal intelligence: - Mah le mah feeling/tuarmi theihthiam khawhnak le cu feeling vialte (lomhnak, ngeichiatnak, ningzah, thinphan) tibantuk theih in a hmanzia, a tuarzia le a langhterzia thiamnak kha a sawh duh.
Interpersonal intelligence/social intelligence: Midang lung kalning, mi lungput theihthiam piaknak [Sympathy a siloah empathy kan ti hnga maw? Sympathy sullam cu na tuarmi/ruahmi ka theihthiam (I understand what you think/feel) ti asi. Empathy sullam cu na tuarmi/ruahmi kantuarpi/ruah pi ve(I think/feel what you think/feel) ti asi. Phundang in kan chim ahcun,empathy sullam cu na takvon kaa hruk ve tinak a siloah naa denhmi kedan ka denh ve/na ke dan cungah ka dir ve ti khi a sawh duh (I wear your skin or I stand on your own shoes)],tiin Haward Gardner nih phunhnih ah a á¹hen á¹han. Hifimnak hi mizeipoah nih cawn le ngeih cio kan herh mi asi. Abikin mipi hruaitu pastorte, cachimtu sazate, sibawite le ramriantuantu hna a herhkhun kho men.
EQ tu cu thluaklei si ti loin lungthinlei he pehtlaiin thiamnak phun asi deuh. Cu thil phunhnih cu minung dang he kan i pehtlaihnak ah a herhmi le thiamawk hrimhrim dingah chiahmi asi. Minung lungthin le ruahnak lei thiamnak a cawngmi (psychologists) tampi nih cun hi EQ phunhnih nih hin a dang IQ phunnga zong khi a rulh (effect) khawh/a tuahkho (thlennaktampi a chuahter), ti tiangin an zumh. Cun, a á¹hangchocangmi ram hrimhrim ahcun sianginn, sport team,film industry, public le organization dangdang ah IQ san lawng hi abiapibik ah an chia ti lo i, a EQ the zeidah a lawh ti hi zoh chih peng asi, an ti. Cu ticun, minung lungthin le fimthiamnak(Emotional and Intelligence) he a á¹hangchomi sinak dingah ram tamdeuh nih cun izuam asi cang. Phundangin chim ahcun, IQ lawng siloin EQ zong kha biatak tein thazaang an pek tinak asi.
Pawngkamruangah maw? Ciruangah dah?
Asiahcun á¹hancholei a panhcuahmahmi Kawlram le Lairam ah teh?
Chiarhchan laknak:• Tha Chin Par (Denmark) note tialmi chungin.
• Howard Gardner le E.D. Hirsch Jr., nih tialmi, ʻʻTwo Views on How to Get Johnny to Read and Think,”New York Times, September 11, 1999 capar chungin.
• Spencer A. Rathus nih tialmi, Psychology cauk chungin.
• Paul D. Meier nih tialmi, Introduction to Psychology and Counseling: Christian Perspectives and Applicationscauk chungin.
• Henry Nawl Thang Bik nih class-presentation paper a tuahmi chungin.
Note: Hi cathluan hi Thinthang Magazine nih a chuah cangmi asi.
0 Comments